پسته وحشی قازانقایه؛ سرمایه‌ای رها شده در گلستان/ فقدان بسته بندی مشکل اصلی صادرات
گلستان_ پسته قازانقایه از مهمترین محصولات روستای قازانقایه در شهرستان کلاله در نزدیکی مرز ترکمنستان است که به عنوان محصول صادراتی شناخته می‌شود.
مهین نورافروز – اقتصاد آنلاین: ظرفیت بالای تولیدات کشاورزی و دامی چهار شهرستان مینودشت، گالیکش، کلاله و مراوه‌تپه در شرق گلستان بالاخص پتانسل تولید گیاهان دارویی، زیتون، پرورش دام، پیله کرم ابریشم و زنبور عسل، زعفران و پسته وحشی در کنار نبود ظرفیت مناسب برای فراوری و ایجاد ارزش افزوده از این تولیدات، شرق گلستان را مستعد و نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر برای راه‌اندازی صنایع تبدیلی کرده است.
استان گلستان با جای دادن هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا یکی از قطب‌های مهم کشاورزی ایران است که در شرایط فعلی کشاورزان گلستان ۵ درصد کل تولید انواع محصولات کشاورزی کشور را برعهده دارند.
ذخیره گاه پسته قازانقایه، منطقه‌ای پنج هزار و ۲۰۰هکتاری در شهرستان مراوه تپه است که ۶۰۰هکتار آن تحت عنوان مدیریت ذخیره گاه‌های جنگلی کشور قرار گرفته است.
پسته‌های خود رو منطقه قازانقایه که از آن به نام رویشگاه طبیعی پسته یاد می‌شود، در نوع خود در کشور منحصر‌به‌فرد است.
پسته وحشی محصولی است که اگر چه کمتر حتی از سوی محلی‌ها مورد توجه قرار می‌گرفت، اما جرقه توسعه اقتصادی و ایجاد یک تعاونی روستایی برای جمع‌آوری و فروش این محصول شد.
گرچه این محصول به دلیل قاچاق و فروش فله‌ای ارزآوری مستقیم ندارد و از سویی برداشت میوه نارس مشکلاتی را ایجاد کرده است، اما بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی گلستان در اوایل دهه ۹۰، حدود ۱۴۳هزار درخت بارده در این منطقه وجود داشت.
برداشت‌کنندگان در آن زمان پسته‌های برداشت شده را به واسطه دلالان به بازرگان کشور افغانستان می‌فروختند که این پسته به صورت فله و به قیمتی نازل فروخته می‌شد. از سوی دیگر عادت به خام فروشی و نارس‌چینی این محصول برای رساندن به زمان موردنظر بازرگانان، در کنار فروش فله و بدون بسته‌بندی از دلایل اصلی قیمت نازل این محصول است.
این ذخیرگاه طبیعی در سال ۱۳۹۸ پسته طبیعی در کشور ثبت ملی شد، اما همچنان برنامه کامل و جامعی از سوی دستگاه‌های متولی برای حفظ و ارزش گذاری آن برای خرید ایجاد نشده است.
اگر چه با پیگیری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان و همکاری مسوولان محلی، براساس ماده ۳ قانون حفاظت ازمنابع طبیعی ۵ هزارو ۶۰۳ هکتار از اراضی و جنگل‌های مراوه تپه به منظور حفظ، احیاء و توسعه ذخیره گاه ژنتیکی پسته کشور به اهالی ۴ روستای این شهرستان درقالب یک شرکت تعاونی واگذار شد.
دراین طرح پیش بینی شده است که اعضای شرکت تعاونی با مشارکت اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری استان ضمن اینکه در حفاظت، اصلاح و احیای جنگل‌های واگذارشده تلاش خواهند داشت از درآمد حاصل از فروش پسته و سایرمحصولات در بازار به منظورافزایش درآمد و رفاه زندگی خود بهره برداری نمایند.
کارشناسان جهادکشاورزی وسعت رویشگاه پسته وحشی در مراوه‌تپه به سبب برداشت زود هنگام محصول، چرای بی‌رویه دام و قطع درختان طی ۶۰ سال گذشته از ۵۰ هزار هکتار به حدود هفت هزار هکتار کاهش یافته که بخشی از آن توسط اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان برای حفظ، احیا و بهره‌برداری در اختیار شرکت تعاونی بصیرت این شهرستان قرار گرفت، اما برداشت زودتر از موعد پسته در این منطقه بوایطه خرید دلالان و فقدان نظارت سختگیرانه موجب شده تا این شرکت تعاونی هم نتواند از پسته چینی این منطقه بهره کافی ببرد.
اگر چه در یک پویش همگانی که توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مراوه تپه انجام شد، مردم در هشت هکتار از رویشگاه پسته در حدوفاصل روستا‌های قازانقایه و گوگدره نهال‌های این گونه پسته را کاشتند و در پای تعدادی از پایه‌های مادری پسته در این رویشگاه هلالی آبگیر ساخته شد، اما این محصول نتوانسته از طرح جامع حفاظتی برخودار شود.
پسته قازاتقایه یک سرمایه ارگانیک است
پژوهشگر بین المللی کشاورزی حفاظتی با بیان اینکه گلستان قطب کشاوری است، اظهار کرد: به همین دلیل سرمایه‌های گردشگری کشاورزی زیادی در این استان وجود دارد که با ایجاد بستر مناسب می‌تواند شرایط خوبی را برای استان فراهم کند.
محمد اسماعیل اسدی با اشاره به ظرفیت‌های شهرستان مراوه تپه گفت: بهترین پسته ارگانیک کشور در روستای قازانقایه شهرستان مراوه تپه تولید می‌شود، اما متاسفانه این سرمایه رها شده است و هیچ کسی از این توانمندی استفاده نمی‌کند.
پژوهشگر بین المللی کشاورزی حفاظتی گفت: با ایجاد صنایع تبدیلی برای این محصول می‌توان این ظرفیت را به همه معرفی و گردشگران زیادی را به این منطقه سوق داد.
وی با بیان اینکه قازانقایه یکی از دهستان‌های مراوه تپه و در نزدیکی مرز ترکمنستان واقع شده است، متذکر شد: پسته‌های خود رو منطقه قازانقایه که از آن به نام رویشگاه طبیعی پسته یاد می‌شود در نوع خود در کشور منحصر‌به‌فرد است.
فقدان بسته بندی مشکل اصلی صادرات
یکی از اعضای هیات مدیره شرکت تعاونی پالیزان در این منطقه نیز اظهار کرد: اصلی‌ترین مشکل ما در حال حاضر نبود بسته‌بندی با استاندارد‌های قابل صادرات است. یعنی ما ناگزیریم از برند‌های دیگر و بسته‌بندی‌های با کیفیت مطلوب آنها برای صادرات استفاده کنیم.
محمد دوجی افزود: گرچه توسعه تجارت پسته وحشی در دهستان «قازانقایه» منطقه پالیزان بسیار رونق پیدا کرده است، اما نیازمند برنامه‌ریزی برای بازاریابی و بسته‌بندی هستیم.
وی افزود: اینکه تاجران محصول را از ما خریداری و آن را صادر کنند خوب است، اما عملا این کار تعاونی را به یک واسطه تبدیل می‌کند.
دوجی بیان کرد: متاسفانه دسترسی ما برای آموزش دیدن در این حوزه کم است و در برنامه‌های توسعه روستایی استان هم فقط محور‌های کلی را معین می‌کنند و کسی کاری به این که بعد از تولید یک محصول باید با آن چه کنیم ندارد. همه تسهیل‌گری‌ها و آموزش‌ها تا همین جا تمام می‌شود و آنچه دولت علاقه دارد انجام دهد فقط پرداخت وام است.
پیش بینی برداشت ۷۰ تن پسته در سال جاری
فرماندار سابق مراوه تپه نیز گفت: پسته وحشی و ارگانیک این منطقه ظرفیت خوبی برای شهرستان و استان گلستان است و در صورت معرفی باعث جذب گردشگر و سرمایه‌گذار می‌شود.
قربانی افزود: در سنوات گذشته به خاطر سوء‌مدیریت در شهرستان، افراد سودجو زودتر از موعد، پسته‌های نارس را به صورت غیر قانونی چیده و با قیمت ارزان و به صورت قاچاق به فروش می‌رساندند.
وی افزود: به همین دلیل با همکاری رئیس دادگستری، فرماندهی انتظامی‌شهرستان و اهالی روستا‌های قازانقایه، گوگدره، پست دره و شیخوله و همچنین اعضای شرکت تعاونی بصیرت تصمیم بر این شد از ورود افراد سودجو جلوگیری شده و اهالی روستا بعد از جمع‌آوری پسته، آن را با قیمت مناسب به شرکت تعاونی تحویل دهند تا این محصول خدادادی به عنوان یک برند شهرستانی وارد عرصه جهانی شود.
قربانی بیان کرد: یکی از شرکت تعاونی با وجود ورود افراد سودجو توانسته بود ۳۵ تن پسته وحشی را به بازرگانان افغانستانی بفروشد و امسال نیز پیش‌بینی می‌شود با مدیریت صحیح شرکت فوق و همکاری شورای تامین ۷۰ تن پسته ارگانیک برداشت شود.
وی ادامه داد: اصلی‌ترین مشکل ما در حال حاضر نبود بسته‌بندی با استاندارد‌های قابل صادرات است. یعنی ما ناگزیریم از برند‌های دیگر و بسته‌بندی‌های با کیفیت مطلوب آنها برای صادرات استفاده کنیم.
به عقیده قربانی، افرادی که پسته‌ها را زودتر از موعد برداشت می‌کنند علاوه بر تعدادی از دلالان و یا برداشت‌کنندگان غیر محلی، گروهی از جامعه محلی هستند که به دلیل مشکلات اقتصادی اقدام به برداشت پسته پیش از موعد مقرر می‌کنند و این محصول نارس را به صورت کیسه‌ای به فروش می‌رسانند.
با اینکه از سال ۹۷ براساس مصوبه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری این استان، برداشت نارس این محصول قدغن است، اما این رویه همچنان ادامه دارد.
یک کارشناس حوزه تحقیقات کشاورزی در یکی از مصاحبه‌های خود عنوان کرده بود که ارزش اکولوژیکی این درختان برای ما ارزش بیشتری از برداشت میوه آن دارد، پایه‌ها وحشی هستند و می‌توانند پشتوانه ژنتیکی بسیار مناسبی برای پایه‌های باغی باشند.
کریمی دوست با اشاره به مزیت‌های ایران در بخش تولید پسته و صادرات آن گفت: نیاز است که این پایه‌ها را حفظ کنیم و در تقویت باغات اصلاح شده بکوشیم.
وی افزود: بخاطر ارزش بالای اکولوژیکی منطقه ذخیره گاهی از پسته ایجاد شد که حدود ۲۰ هکتار و محصور شده است و در آن عملیات نگه داری و حفظ را به صورت مطلوب انجام می‌شود.
کریمی دوست افزود: سعی شده در منطقه‌ای این ذخیره گاه ایجاد شود که پوشش گیاهی دست نخورده تر و پایه‌ها بیشتر باشد. منطقه محصور شده و کاری که ما می‌کنیم حفاظت آنجا است که مهمترین ابزار ما است برای اینکه ذخیره گاه بتواند کارکرد خود را داشته باشد، نقاط حاشیه‌ای را در منابع طبیعی کلاله حفاظت می‌کنند، زیرا حفظ ذخیره گاه با حفاظت از نقاط پیرامونی راحت‌تر انجام می‌شود.
ورود دادگستری برای حفاظت از پسته وحشی گلستان
سال گذشته نیز دادگستری استان گلستان به موضوع بهره برداری از بزرگترین رویشگاه پسته وحشی کشور در منطقه قازانقایه ورود کرد.
حیدر آسیابی از ورود به موضوع ساماندهی بهره برداری از بزرگترین رویشگاه پسته وحشی کشور در منطقه قازانقایه استان گلستان خبر داد و گفت: رویشگاه پسته وحشی در منطقه‌ای به وسعت ۷ هزار هکتار در محدوده قازانقایه شهرستان مراوه تپه قرار دارد و سالهاست بخش‌هایی از آن در قالب تعاونی، توسط بومیان منطقه، بهره برداری می‌شود.
وی افزود: مسئولان منابع طبیعی استان ملزم شده‌اند همزمان با کمک به اقتصاد بومیان منطقه، اقدامات حفاظتی و حراست برای حفظ این رویشگاه را انجام دهند.
برگزاری چند جشنواره برای ارزشگذاری پسته قازانقایه نیز نتوانست آن گونه که باید حساسیت مسئولان را برای توسعه کشت این محصول و همچنین رفع مشکلات خرید و بسته بندی به این محصول ایجاد کند و این محصول نیز همچون دیگر محصولات خاص استان گلستان از جمله زعفران وامنان آزادشهر در برزخی از کم تدبیری و عدم حمایت‌های لازم از خرید واقعی توسط تجار گلستانی، فقدان صنایع تبدیلی و برند سازی محروم مانده است و این محصولات با دیگر نام‌های تجاری در بازار‌های داخلی و خارجی به فروش می‌رسد.
مشکلات موجود نشان می‌دهد مسئولان گلستاتی نیز تا کنون از ظرفیت اتاق بازرگانی و سرمایه گذاران این اتاق در جهت توسعه حفظ و نگهداری و همچنین سرمایه گذاری برای خرید و برند سازی اسن محصول ارگانیک که موجب اشتغالزایی در ایمن منطقه نیز می‌شود، استفاده نکرده‌اند.
