چگونه مرکز مبادله به افزایش شفافیت در بازار ارز و طلا کمک کرد؟

به گزارش اقتصادآنلاین، به نقل از تسنیم، بانک‌مرکزی به‌عنوان متولی و سیاست‌گذار نظام پولی و ارزی کشور، به‌منظور بهبود فرآیند سیاست‌گذاری، نظارت بهتر و رفع چالش‌های پولی و ارزی کشور، در سال ۱۴۰۱ و مطابق با اختیارات خود در  قانون بانک مرکزی مبنی ایجاد و توسعه بازار‌های متشکل ارز و رمز­پول­های مجاز، اقدام به تاسیس و راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلای ایران کرد.

این مرکز پس از تعریف و قوام ساختار‌های درونی شرکتی در سال ۱۴۰۲، ماموریت‌ها خود را عملا از اواخر  این سال شروع کرد و سال ۱۴۰۳  سال راه اندازی و توسعه بازار‌ها و نقش آفرینی در اقتصاد ملی بود. مهمترین نقش مرکز مبادله ایران را بی شک باید در ساختارمند کردن نظام ارزی و بازار طلای کشور دانست؛ رویایی که پس از ۶۴ سال از راه اندازی بانک مرکزی در ایران محقق شد. حال بانک مرکزی می‌تواند از طریق مرکزی مبادله ایران به عنوان بازوی اجرایی خود، ابزار‌های سیاست ­های ارزی و پولی را بکار گیرد و از سوی دیگر، با هدف مدیریت بازار و حفظ ارزش ذخایر بینالمللی کشور، اقدام به خرید و فروش ارز  کند.

بازار ارز تجاری اولین بازار رسمی حواله در کشور؛ معامله ۵.۶ میلیارد دلار‌ی در ۳ ماه فعالیت

بانک مرکزی مطابق با اختیارات قانون خود مبنی بر نگهداری و مدیریت ذخایر بین المللی کشور نظیر ارز و طلا و ایفای نقش نظارتی مصرح در قوانین مرتبط با ورود و خروج ارز و پول رایج کشور، در آذرماه سال ۱۴۰۳ اقدام به راه اندازی بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران کرد.

از ابتدای فعالیت  تا ۱۹ اسفندماه سال جاری معادل ارزش دلاری  ۵.۶ میلیارد در بازار ارز تجاری مورد دادوستد بازرگانان قرار گرفت. حجم کل معاملات این بازار به تفکیک نوع ارز، ۸ میلیارد و ۸۲ میلیون درهم، ۲ میلیارد و ۲۸۴ میلیون دلار، ۶ میلیارد و ۳۹۴ میلیون یوآن، ۲۴۰ میلیون و ۷۰۴ هزار یورو و ۵۴۱ میلیون و ۸۵۰ هزار روبل بوده است. معادل ارزش دلاری بازار ارز تجاری ۵ میلیارد و ۶۱۸ میلیون بوده است.

براساس گزارش‌های مرکز مبادله ایران، تاکنون در این بازار نوظهور و البته شفاف و ساختارمند  ۲۰ هزار و ۵۳۸ معامله  بین ۸۹۸۰ بازرگان صورت گرفته است.

آمار و ارقام اعلامی روی سایت مرکز مبادله ایران طی ۳ ماه اخیر گویای تغییرات اساسی در نظام ارزی کشور دارد. نکته حائز اهمیت ساختارمند شدن بازار ارز کشور است. پیش از این، معاملات ارز شرکت‌های بزرگ در یک بستر  غیرمعاملاتی به نام سامانه نیما صورت می‌گرفت و شرکت‌های خرد و متوسط نیز ارز خود را خارج از این سامانه به صورت توافقی به خریداران می‌فروختند.  

از زمان راه اندازی بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران، آمار معاملات به صورت روزانه اعلام می‌شود؛ دستاوردی که تا پیش از این سابقه نداشته است. همچنین، نرخ ارز روزانه و براساس معاملات تجار  اعلام می‌شود و برخلاف گذشته، آمار‌ها پس از معاملات و به راحتی در اختیار فعالان بازار، کارشناسان اقتصادی، نهاد‌های نظارتی و عموم مردم قرار می‌گیرد.

شایان ذکر است، با راه اندازی بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران، عرضه کنندگان و متقاضیان معاملات ارز تجاری کشور مشخص هستند؛ نیاز‌های واقعی قابل احصا است و رانت‌های ارزی  عملا حذف  شده است.

برخی از کارشناسان اقتصادی، شفافیت در قیمت‌گذاری ارز، کاهش نرخ ارز غیررسمی، تسهیل مبادلات ارزی برای تجار، حمایت از صادرات، کاهش فشار بر ذخایر ارزی بانک مرکزی، جلوگیری از خروج غیرقانونی ارز، افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و تجار، کاهش هزینه‌های مبادله ارز، نظارت بهتر دولت بر بازار ارز و کاهش ریسک معاملات ارزی را مهمترین دستاور‌های کنونی و آینده بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران معرفی کرده‌اند؛ عمده مزیت‌های ارائه شده معطوف به اصلاح ساختار نظام ارزی کشور است.

البته در سوی دیگر برخی کارشناسان اقتصادی به چالش‌های پیش روی بازار ارز تجاری نیز اشاره کرده‌اند؛ وابستگی به سیاست‌های دولت، محدودیت در عرضه و تقاضا به دلیل شرایط اقتصادی، وابستگی به صادرات نفت و درآمد‌های ارزی و نگرانی برخی صادرکنندگان خرد از حضور در این بازار از مهمترین چالش‌های این بازار است که انتظار می‌رود به تدریج  مرتفع شود.

تحویل ۸۱۰ هزار سکه در سال ۱۴۰۳

از دیگر اقدامات قابل تامل در مرکز مبادله ایران، راه اندازی جلسات  حراج سکه طلا از ۱۳ اسفند ماه ۱۴۰۲ بوده است. این حراج‌ها در سال جاری با استقبال گرم متقاضیان مواجه شده و در نیمه دوم سال، تقریبا هر هفته سه روز حراج برگزار شده که در نتیجه آن سکه‌های ضرب ۱۴۰۳ و ۱۳۸۶ به متقاضیان تخصیص داده شده است. تحویل سکه‌ها در حراج مرکز مبادله ایران از یک هفته پس از تخصیص صورت گرفته است و امسال در ۳۱ استان کشور ۸۱۰ هزار ۶۴۶ قطعه سکه از طریق شعب گسترده بانک ملی دریافت شده است.

مرکز مبادله ایران با راه اندازی این حراج، علاوه بر  ایجاد دسترسی آسان تمام ایرانیان از اقصی نقاط کشور، موجب شده که سکه با نرخ پایین تری در اختیار متقاضیان قرار گیرد. علاوه بر این، هزینه مبادلات سکه برای شهروندان کاهش یافته و همچنین نگرانی از خرید سکه‌های تقلبی برای آنها برطرف شده است. به نظر می‌رسد که دولت و بانک مرکزی از این طریق توانسته‌اند نظارت بهتری بر بازار طلا داشته باشند و تحلیل واقعی‌تر برای دست اندرکاران بازار طلا فراهم شود.

پیش فروش انواع سکه

بانک مرکزی پس از راه اندازی حراج سکه در بازار معاملات طلای مرکز مبادله ایران، طی ماه اخیر پیش فروش سکه طلا را در این مرکز نیز انجام داده است که اکنون دو مرحله پیش فروش انجام شده و مرحله سوم هم در حال انجام است. تفاوت‌های اصلی حراج سکه و پیش فروش سکه بانک مرکزی را باید در قیمت و موعد تحویل جست‌و‌جو کرد.

تخصیص سکه در حراج سکه مرکز مبادله ایران بر مبنای قیمت-زمان صورت می‌گیرد؛ به این معنا که متقاضی قیمت پیشنهادی خود را اعلام می‌کند و در انتهای روز حراج، بانک مرکزی به شیوه حراج هلندی براساس بالاترین قیمت-زمان به پایین‌ترین قیمت-زمان، اقدام به تخصیص می‌کند. حجم تخصیص تا قیمت پایه مدنظر بانک مرکزی خواهد بود. آغاز دوره تحویل نیز پس از ۷ روز کاری از زمان تخصیص آغاز  می‌شود. اما در پیش فروش سکه، قیمت مقطوع است و در آگهی پیش فروش اعلام می‌شود. این قیمت‌ها متناسب با موعد تحویل سکه تعیین می‌شود. نزدیک‌ترین موعد تحویل سکه طلای طرح پیش فروش بانک مرکزی، ۳۱ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ تعیین شده است و دورترین موعد نیز ۲۸ آبان ماه ۱۴۰۴ است؛ در نتیجه می‌توان انتظار داشت که آخرین سررسید قیمت پایین تری از دیگر سررسید‌های سکه داشته باشند.

معامله ۱۴.۵ تن شمش طلا در سال ۱۴۰۳

از دیگر اقدامات مهم  و بسیار تاثیرگذار مرکز مبادله ایران، راه اندازی حراج شمش طلا از ۲۷ دی ماه ۱۴۰۲ بوده است. این حراج که در ماه‌های ابتدایی شروع فعالیت، با تردید فعالان و صنعتگران بازار طلا مواجه شده بود و معاملات حدود ۱۰ کیلوگرمی را در حراج‌های ابتدایی تجربه می‌کرد، الان به میانگین حجم معاملات ۲۰۰ کیلوگرمی در هر حراج رسیده و در برخی جلسات حراج بیش از نیم تن شمش هم معامله شده است.

آمار‌ها نشان می‌دهد طی ۸۰ جلسه حراج شمش طلای مرکز مبادله ایران در سال جاری، ۱۴ هزار و ۵۰۵ کیلوگرم شمش معامله شده است. عمده شمش‌های معامله شده در این حراج‌ها از سوی صادرکنندگان با الزام رفع تعهد ارزی عرضه شده است.

بانک مرکزی در پی تامین نیاز صنعتگران طلای کشور حراج شمش طلا را فعال کرد تا هم از خروج طلا از کشور جلوگیری کند و هم به بخشی از تقاضای داخلی کشور بدون تحمیل فشار بر ذخایر استراتژیک پاسخ دهد. باتوجه به اینکه بانک مرکزی و مرکز مبادله ایران در کشف قیمت دخالتی نداشته است، معاملات به نرخ توافقی طرفین صورت می‌گیرد و از قاچاق معکوس بخش زیادی از طلای وارداتی کشور جلوگیری شده است.

به نظر می‌رسد مرکز مبادله ارز و طلای ایران یک تجربه موفق سیاست گذاری و مدیریت در بازار‌های استراتژیک و مهم ارز و طلاست که در آینده نزدیک با ارائه ابزار‌های جدید و متنوع بیش از پیش در سپهر ارزی کشور نقش آفرین خواهد شد.