آیا رئیس‌جمهور، رئیس ارکستر آینده دیجیتال کشور؟

به گزارش اقتصادآنلاین، ستاد جدید توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی، که به پیشنهاد معاونت علمی و تصویب هیئت وزیران تشکیل شده، مأموریت دارد کشور را به‌سمت یک جهش فناورانه هدایت کند. این ستاد با ترکیبی از ۱۷ نهاد حاکمیتی و دولتی و چهار متخصص حقیقی از بدنه علمی و صنعتی هوش مصنوعی، به دنبال نهادسازی در سطح ملی برای هماهنگی، تنظیم‌گری و تسریع پروژه‌های کلان این حوزه است.

ریاست این ستاد بر عهده رئیس‌جمهور یا معاون اول اوست و دبیری آن را معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور بر عهده دارد. اعضای حقیقی آن نیز با پیشنهاد دبیر و حکم رئیس ستاد برای یک دوره چهارساله منصوب خواهند شد. بر اساس آیین‌نامه، جلسات ستاد باید هر سه ماه یک‌بار برگزار شوند و مصوبات آن برای تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور الزام‌آور خواهد بود—نقطه‌ای کلیدی که می‌تواند از این نهاد یک ستاد فوق‌العاده مؤثر بسازد، مشروط بر آنکه در عمل هم قدرت اجرایی پیدا کند.

سه هدف اصلی این ستاد عبارت‌اند از: گسترش استفاده از فناوری هوش مصنوعی در حوزه‌های راهبردی کشور، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این عرصه و افزایش سهم بازار آنها، و همچنین فرهنگ‌سازی و ارتقای سواد عمومی در خصوص کاربری امن و مسئولانه از این فناوری.

در سند ابلاغی، اقداماتی، چون ایجاد بازارگاه ملی برای عرضه داده‌های بخش عمومی، عرضه محصولات تأییدشده هوش مصنوعی به دستگاه‌های اجرایی، تدوین دستورالعمل‌های حمایتی از جمله نحوه یارانه دادن به خدمات پردازشی، و راه‌اندازی «سندباکس» تخصصی برای تنظیم‌گری این حوزه، از جمله وظایف اصلی این ستاد برشمرده شده‌اند.

ایجاد محیط آزمون تنظیم‌گری (Regulatory Sandbox) با هدف حفظ تعادل میان نوآوری و ملاحظات اخلاقی و اجتماعی، یکی از مهم‌ترین بند‌های این سند است؛ چرا که بدون چارچوب‌های روشن و پویا، فناوری هوش مصنوعی می‌تواند به‌راحتی در دام سوءاستفاده، تبعیض الگوریتمی و تخریب اعتماد عمومی بیفتد.

تشکیل این ستاد در کنار تحرکات قبلی معاونت علمی مانند اعطای یارانه پردازشی به شرکت‌های هوش مصنوعی و تدوین سند راهبردی تحول دیجیتال، نشان‌دهنده یک چرخش مهم در نگاه حکمرانی فناوری در ایران است. اما مسئله مهم‌تری باقی می‌ماند: آیا این ستاد صرفاً نهادی مشورتی و پرزرق‌وبرق خواهد بود یا به اتاق فرمان واقعی سیاست‌گذاری هوش مصنوعی کشور تبدیل می‌شود؟

پاسخ به این سؤال در گروی کیفیت اجرای مصوبات، شفافیت در انتخاب اعضا و میزان اختیارات واقعی این نهاد در میان انبوه ساختار‌های موازی است. با توجه به سرعت پیشرفت جهانی در حوزه هوش مصنوعی، ایران نیاز دارد نه‌فقط قوانین، که نهادی چابک، علمی و متصل به بدنه صنعت داشته باشد—و حالا همه نگاه‌ها به این ستاد تازه‌تأسیس دوخته شده است.