شوک نفتی به اقتصاد جهان/ نفت ۱۵۰ دلاری در راه است؟

اقتصادآنلاین-فرشته رضایی: در حالی که خاورمیانه بار دیگر به کانون تنش‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شده، بازار جهانی نفت به‌عنوان یکی از حساس‌ترین شاخص‌های اقتصادی، واکنش‌های شدیدی به درگیری‌های اخیر ایران و اسرائیل نشان داده است.

از بامداد جمعه ۲۳ خرداد زمانی که اسرائیل حملات هوایی گسترده‌ای را علیه تأسیسات نظامی و هسته‌ای ایران آغاز کرد، قیمت نفت خام برنت دریای شمال با رشدی ۹٫۰۷ درصدی به ۷۷ دلار در هر بشکه رسید و در مقاطعی کوتاه حتی به ۷۸٫۵۰ دلار، صعود کرد.

این افزایش به دلیل نگرانی از تشدید تنش‌های ایران و اسرائیل و اظهارات ترامپ بود. اگرچه قیمت‌ها در روز سه‌شنبه نسبت به دو روز قبل کمی کاهش یافت، اما در ادامه با افزایش تنش‌های میان ایران و اسرائیل دوباره قیمت نفت افزایشی شد.

این جهش قیمت‌ها، زنگ خطری برای اقتصاد جهانی است که پیش از این از تبعات جنگ اوکراین و نوسانات عرضه انرژی رنج می‌برد. بازار‌های مالی و تحلیل‌گران انرژی اکنون با دو پرسش کلیدی مواجهند: آیا این تنش‌ها به اختلال در عرضه نفت منجر خواهد شد؟ و در صورت تشدید درگیری‌ها، چه سناریو‌هایی برای قیمت‌ها و اقتصاد جهانی قابل تصور است؟

تولید و صادرات نفت ایران، زیر تیغ تحریم و تنش

ایران، به‌عنوان سومین تولیدکننده بزرگ اوپک، روزانه حدود ۳٫۳ میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که بیش از ۲ میلیون بشکه آن صادر می‌شود، آن هم عمدتاً به چین. با وجود تحریم‌های سنگین و ظالمانه ایالات متحده، ایران توانسته با استفاده از شبکه‌های غیررسمی و تخفیف‌های قیمتی، سهم خود را در بازار حفظ کند.

اما حملات اخیر اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی و همچنین هدف‌گیری محدود به پالایشگاه‌ها و تأسیسات گازی، نگرانی‌هایی درباره کاهش تولید یا صادرات کشور ایجاد کرده است. اگر چه تاکنون، گزارش‌های رسمی از آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) و اوپک نشان می‌دهد که تولید نفت ایران به‌طور مستقیم تحت تأثیر حملات قرار نگرفته است.

تحلیل‌گران بازار انرژی جهانی معتقدند: «افزایش ۱۰ دلاری قیمت نفت در سه روز اخیر هنوز نشانه‌ای از کاهش تولید ایران ندارد.» با این حال، تهدید ایران به بستن تنگه هرمز یا هدف قرار دادن نفتکش‌ها در خلیج فارس، ریسک‌های جدیدی را به بازار تزریق کرده است. اظهاراتی که به‌سرعت قیمت نفت را به ۷۷ دلار در هر بشکه رساند.

از سوی دیگر، تحلیل‌گران معتقدند که حتی کاهش جزئی صادرات ایران، مثلاً ۶۰۰ هزار بشکه در روز، می‌تواند قیمت‌ها را بین ۵ تا ۱۰ دلار افزایش دهد. روز‌های گذشته منابع خارجی (شبکه سی‌ان‌ان) تحلیل کرده بود: «اگر ایران به‌طور کامل از بازار حذف شود، قیمت هر بشکه ممکن است ۷٫۵ دلار افزایش یابد، اما بسته شدن تنگه هرمز می‌تواند قیمت‌ها را به ۱۰۰ دلار یا بیشتر برساند.»

این موضوع به‌ویژه برای کشور‌هایی که اقتصادشان وابسته به نفت وارداتی است، مانند هند و ژاپن، تهدیدآمیز خواهد بود.

تنگه هرمز؛ شاهراه انرژی در معرض تهدید

تنگه هرمز گذرگاهی استراتژیک بین ایران و عمان است که روزانه میزبان انتقال حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی است که شامل ۱۵ درصد نفت خام و ۲۰ درصد محصولات پالایش‌شده جهان است. بسته شدن این تنگه، حتی برای چند روز، می‌تواند شوک بی‌سابقه‌ای به بازار‌های جهانی وارد کند.

در همین راستا فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق، در گفت‌و‌گو با همتای آلمانی خود هشدار داد که قیمت‌ها ممکن است تا ۳۰۰ دلار صعود کند. البته ایران در گذشته، تهدید به بستن تنگه هرمز کرده بود، اما اکنون شرایط متفاوت است و در صورتی که موجودیت ایران تهدید شود، استفاده از این گزینه می‌تواند به صورت عملی در دستور کار قرار گیرد.

با این حال گفته می‌شود که در صورت اختلال در عرضه، دونالد ترامپ ممکن است از اوپک بخواهد از ظرفیت مازاد تولید خود، که حدود ۵٫۸۶ میلیون بشکه در روز است، برای جبران کمبود استفاده کند اما تحلیل‌گران هشدار می‌دهند که این ظرفیت ممکن است برای جبران کامل اختلال کافی نباشد، به‌ویژه اگر درگیری و جنگ به دیگر تولیدکنندگان منطقه مانند عراق یا عربستان گسترش یابد.

واکنش اوپک و چشم‌انداز اقتصاد جهانی

اوپک و متحدانش، به‌ویژه عربستان سعودی و روسیه، نقش کلیدی در مدیریت عرضه جهانی نفت دارند. تصمیم اخیر اوپک برای افزایش جزئی تولید در واکنش به ضعف تقاضای جهانی، تا حدی از شدت جهش قیمت‌ها کاسته است.

با این حال، رویترز در گزارشی پیش بینی کرده است که تشدید درگیری‌ها نگرانی‌ها درباره اختلال در عرضه خاورمیانه را افزایش داده و قیمت‌ها را بالا برده است.

افزایش ۵ درصدی قیمت نفت می‌تواند تورم کشور‌های صنعتی را ۰٫۱ درصد بالا ببرد،  همچنین در صورت جنگ تمام‌عیار، رشد جهانی اقتصادی ۰٫۳ درصد کاهش خواهد یافت. این در حالی است که بانک جهانی رشد اقتصاد جهانی در سال ۲۰۲۵ را تنها ۲٫۳ درصد پیش‌بینی کرده است.

بحران کنونی ایران و اسرائیل، بازار جهانی نفت را در موقعیتی شکننده قرار داده است. اگرچه تولید نفت ایران تاکنون حفظ شده، تهدید بسته شدن تنگه هرمز و احتمال گسترش درگیری به دیگر تولیدکنندگان، ریسک‌های بزرگی را پیش روی اقتصاد جهانی قرار داده است.

اوپک ممکن است بتواند بخشی از کمبود عرضه را جبران کند، اما در پیش بینی بدبینانه، قیمت‌های ۱۰۰ تا ۱۵۰ دلاری نفت دور از انتظار نیست.