ایران سناریوی «ابهام هسته‌ای» را در پیش گرفته است؟/ ابهام هسته‌ای چیست؟

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از فرارو، ابهام هسته‌ای یکی از مفاهیم زیرمجموعه سیاست ابهام استراتژیک یا strategic ambiguity است که پس از وقایع جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، بیشتر شنیده می‌شود. در حال حاضر پرسش این است که آیا ایران از این سیاست استفاده می‌کند یا نه.

ابهام هسته‌ای در اصل به حوزه تسلیحات اتمی برمی‌گردد. کشوری که این سیاست را به طور کامل در پیش بگیرد، در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای را تائید یا تکذیب نمی‌کند؛ در عین این که گزارش‌های زیادی از مسلح بودن آن به این نوع از جنگ‌افزار وجود دارد. این سیاست می‌تواند به صورت موردی و جزئی نیز اعمال شود.

سناریو‌های پیش روی ایران برای در پیش گرفتن سیاست ابهام هسته‌ای، می‌تواند چندگانه باشد. فرض اصلی نیز اجرای قانون تعلیق همکاری با آژانس است.

مواد هسته‌ای

یکی از سناریوها، مربوط به مواد هسته‌ای است. ایران سه سطح اورانیوم ۳.۶۷، ۲۰ و ۶۰ درصد در اختیار دارد فاصله آخرین سطح آن با اورانیوم غنی‌شده نظامی، تنها چند اقدام فنی و تغییر چینش سانتریفیوژهاست. با گذشت هشت روز از حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران، هیچ داده‌ای از سوی ایران درباره مواد هسته‌ای به خصوص اورانیوم ۶۰ درصد منتشر نشده و فقط تهران از سرنوشت قطعی این مواد باخبر است. این مواد منتقل یا در سایت غنی‌سازی فردو مدفون شده است و نشانه‌ای وجود ندارد که ایران فعلاً می‌خواهد اطلاعاتی درباره این مواد در اختیار آژانس بگذارد.

راه‌اندازی مجدد فردو و نطنز

سناریوی بعدی، استفاده از سایت‌های هسته‌ای مورد حمله قرار گرفته است. این سایت‌ها اگر چه تحت نظارت آژانس هستند، اما در حال حاضر همکاری‌های تهران و وین در حوزه هسته‌ای تعلیق شده‌اند. چند سانتریفیوژ آسیب دیده و چند ماشین می‌تواند به سرعت فعال شود؟ غنی‌سازی تا چند درصد و در چه حجمی از سر گرفته می‌شود؟ آژانس فعلاً قرار نیست از آنچه در سایت‌های غنی‌سازی ایران می‌گذرد، مطلع شود.

امروز اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه در نشست هفتگی خود درباره صحبت‌های گروسی مبنی بر لزوم دسترسی به سایت‌ها و اطلاع از سرنوشت مواد هسته‌ای گفت: «اصرار مدیرکل در این مقطع زمانی برای ما قابل درک نیست، زیرا هنوز چند روز از اقدام تجاوزکارانه رژیم صهیونیستی و ایالات متحده علیه تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران نگذشته است. در چنین شرایطی، انتظار ادامه همکاری‌های ایران و آژانس به‌صورت عادی و طبیعی، انتظاری کاملاً غیرمنطقی است. یکی از ابعاد این موضوع نیز این است که چگونه می‌توان امنیت و ایمنی بازرسان آژانس را تضمین کرد، در حالی که هنوز ارزیابی دقیقی از شدت خسارات وارده و آسیب‌های ایجادشده در دست نیست. سازمان انرژی اتمی ایران در حال بررسی این موضوع است.»

سایت ناشناس شماره ۳

گزینه دیگر، نیز تاسیسات سوم غنی‌سازی است که هیچ گونه اطلاعاتی از محل و مشخصات آن اعلام نشده است. پس از صدور قطعنامه شورای حکام، ایران در واکنش به این اقدام آژانس اعلام کرد که ماشین‌های نسل ۱ در فردو با ماشین‌های نسل ۶ تعویض می‌شود. دستور ایجاد مرکز جدید غنی‌سازی در مکانی امن نیز از طرف رئیس سازمان انرژی اتمی صادر شده است. این دقیقاً چند ساعت قبل از آغاز جنگ ایران و اسرائیل بود.

ایران و آژانس یک اختلاف قدیمی روی موضوع کد ۱/۳ پادمان دارند که اینجا ممکن است جدی‌تر خود را نشان دهد. بر اساس کد اصلی مصوب ۱۹۷۶، ۱۸۰ روز قبل از ورود مواد شکاف‌پذیر به تاسیسات غنی‌سازی باید آژانس از طراحی و محل این مرکز اطلاع پیدا کند. پس از کشف برنامه هسته‌ای پنهانی عراق در ابتدای دهه ۱۹۹۰ این کد اصلاح و مقرر شد که به محض تصمیم گیری برای ایجاد تاسیسات جدید، اطلاعات و طراحی آن را در اختیار آژانس قرار دهند. این اصلاح باعث می‌شد که آژانس زمان بیشتری برای نظارت و تصمیم‌گیری داشته باشد.

ایران تا قبل از به دست آمدن توافق هسته‌ای، این کد اصلاحی را نمی‌پذیرفت. اما در جریان برجام، قبول کرد که کد ۱/۳ اصلاحی را اجرا کند. با توجه به مرگ برجام و کنار گذاشتن گام به گام تعهدات از سوی ایران، این موضوع به حالت پیشین برگشت. بنابراین، احتمال کمی وجود دارد که آژانس از محل تاسیسات سوم حداقل از طریق ایران مطلع شده باشد و با توجه به قانون تعلیق، احتمالاً قرار هم نیست فعلاً در جریان روند راه‌اندازی این سایت قرار بگیرد.

ابهام تسلیحاتی

آخرین مورد، ابهام در مورد ساخت یا عدم ساخت تسلیحات است. با توجه به حساسیت‌های گسترده روی ایران، ابهام بر سر تسلیحات آخرین کارت و احتمالاً مرحله بعد از خروج ایران از NPT باشد. در این حالت، با توجه به تعلیق روابط ایران و آژانس، برنامه هسته‌ای در ابعاد مختلف خود در ابهام پیش می‌رود و مشخص نیست که ایران ساخت سلاح هسته‌ای را آغاز کرده است یا نه. وجود آن تائید یا تکذیب نمی‌شود و پرونده هسته‌ای را وارد یک مرحله جدید‌تر می‌کند.

نمونه‌های جهانی

تنها نمونه کامل سیاست ابهام هسته‌ای در حال حاضر، اسرائیل است. گزارش‌ها تخمین می‌زنند که اسرائیل حداقل ۹۰ کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد. تمام دولتمردان این رژیم طی سال‌های گذشته درباره این موضوع سکوت محض کرده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که اسرائیل احتمالاً از اواخر دهه ۱۹۶۰ میلادی سلاح هسته‌ای را به صورت عملیاتی در اختیار دارد. سال ۱۹۸۶ زمانی که مردخای وانونو تکنسین پیشین مرکز هسته‌ای نقب (دیمونا) وجود این برنامه را فاش کرد و مدعی شد که اسرائیل بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ کلاهک هسته‌ای دارد. او که به انگلستان گریخته بود و از طریق رسانه‌های این کشور، برنامه هسته‌ای اسرائیل را افشا کرد، طی عملیات موساد با فریب به ایتالیا کشیده و سپس به اسرائیل منتقل شد. او ۱۸ سال زندانی بود و سال ۲۰۰۴ آزاد شد. اسرائیل اظهارات وانونو را هم تائید یا تکذیب نکرده است.

هند تا قبل از سال ۱۹۹۸ که آزمایش هسته‌ای نظامی خود را انجام داد، ۲۴ سال سیاست ابهام را دنبال می‌کرد. پاکستان نیز چنین وضعیتی داشت و پس از آزمایش هند در همین سال، سلاح خود را تست کرد. در حالی که این برنامه به خاطر رقابت با هند، از سال‌ها قبل زیر نظر عبدالقادرخان کلید خورده و در ابهام نگه داشته شده بود. هند و پاکستان هم عضو NPT نیستند. کره شمالی نیز در سال ۲۰۰۶ نخستین سلاح خود را آزمایش کرد و هرچند کمتر از هند و پاکستان، اما این برنامه که از دوران جنگ سرد آغاز شده بود را تا حدی در ابهام نگه می‌داشت که پرداخت کامل به آن، باعث طولانی شدن این گزارش می‌شود.

پنج کشور و اعضای دائم شورای امنیت که طبق NPT مجاز به در اختیار داشتن سلاح هسته‌ای هستند و برنامه اتمی‌شان شفاف است هم به طور موردی از سیاست ابهام در حوزه تسلیحات خود استفاده می‌کنند. سیاستی که برای هر کدام از آنها متفاوت است. مثلاً چین هیچ وقت درباره تعداد کلاهک‌های خود به صورت رسمی اظهارنظر و گزارشی نداشته است. عدد ۵۰۰ تا ۶۰۰ کلاهک هسته‌ای، تخمینی است که منابع خارجی درباره زرادخانه اتمی این کشور می‌زنند. ابهام هسته‌ای انگلستان، به توانایی وارد کردن ضربه دوم پس از آغاز جنگ هسته‌ای و با تمرکز بر توانایی موشک‌های بالستیک زیردریایی برمی‌گردد. آمریکا نیز توانایی زیردریایی خود را در ابهام نگه داشته است. فرانسه ابهام را در وضعیت عملیاتی و همچنین تعداد کلاهک‌های خود قرار داده است. روسیه نیز در خصوص استراتژی هسته‌ای خود مواردی را در ابهام می‌گذارد. هیچ کدام از این نمونه‌ها با سیاست ابهام هسته‌ای اسرائیل قابل مقایسه نیستند، اما بر اساس ایجاد بازدارندگی در قبال حمله اتمی، در دستور کار این پنج کشور هم قرار گرفتند.