زلزله فشم، یک هشدار بزرگ برای تهران است؟!

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از همشهری آنلاین، زلزله ۳.۴ ریشتری فشم خوشبختانه آنقدر قوی نبود که خسارتی به بار بیاورد ولی آنقدر هم کم اهمیت نبود که بتوان زلزله‌خیز بودن تهران را پشت گوش انداخت. دکتر علی بیت‌اللهی خطر گسل‌های شمال تهران را گوشزد کرد.

ساعت ۰۰:۰۰:۵۰ بامداد سه‌شنبه ۳۱ مرداد ۱۴۰۴ زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۳.۴ در عمق ۵ کیلومتری زمین و در نزدیکی روستای لالان از توابع فشم استان تهران رخ داد. این زمین‌لرزه در فاصله ۸ کیلومتری شمشک، ۹ کیلومتری فشم، ۲۱ کیلومتری لواسان و حدود ۳۵ کیلومتری مرکز تهران به ثبت رسید و خسارتی به همراه نداشت.

علی بیت اللهی رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نوشت: این زلزله در عمق ۵ کیلومتری و بفاصله ۸ کیلومتری شمشک، ۹ کیلومتری فشم و ۲۱ کیلومتری شمال لواسان و در فاصله مستقیم ۳۵ کیلومتری از محدوده مرکزی شهرتهران (۲۰ کیلومتری مرز شمالی شهر ته‌ران) و در مجاورت روستای لالان رخ داد که با توجه به بزرگای این رخداد، خسارت و آسیبی برای زلزله ۳.۴ فشم استان تهران برآورد نمی‌گردد.

براساس نقشه‌های رقومی گسل‌های محدوده تهران، رومرکز زلزله (نقطه‌ای روی سطح زمین است که مستقیماً بالای کانون ژرفی، جایی که زمین‌لرزه سرچشمه می‌گیرد، قرار دارد.) در مجاورت ۱.۵ کیلومتری جنوب شاخه شرقی گسل طالقان، و ۷ کیلومتری شمال گسل مشاء واقع گردیده است که موقعیت رومرکز و گسله‌های اطراف در شکل نشان داده شده است. با در نظر گرفتن خطا‌های طبیعی موجود در مکانیابی زلزله‌ها و با توجه به سازوکار گسله‌های شناخته شده محدوده شمالی تهران، احتمالا شاخه شرقی گسل طالقان، می‌تواند بعنوان گسل مسبب این زمینلرزه معرفی شود.

از دیدگاه لرزه خیزی بزرگ مقیاس محدوده، نکته حائز اهمیت این است که براساس داده‌های مرکز لرزه نگاری در مدت ۲۰ سال اخیر محدوده رومرکزی شرق شمشک، غرب گرمابده و کانون این زلزله در مجاورت روستای لالان، محدوده تنک لرزه‌ای و با نرخ لرزه خیزی پائین بوده است که رخداد این زمین لرزه تاکیدی بر فعال بودن گسله‌های شمالی تهران و تکتونیسم پویای این گستره است.

در شکل همچنین نشان داده شده است که هر چند محدوده مجاور اطراف زلزله فشم، تعداد رخداد ثبت شده کمتری را داراست ولی با اینوصف در شعاع حدود ۱۰۰ کیلومتری اطراف زلزله، تعداد ۷۸۱ زلزله با بزرگی ۲.۵ و بالاتر در گستره اطراف رومرکز از سال ۲۰۰۶ میلادی تا زمان وقوع زلزله ۳.۴ فشم استان تهران ثبت شده است. از این تعداد ۲ زمین‌لرزه با بزرگی ۵ و بالاتر و ۲۰ زلزله با بزرگی ۴ تا ۵ و بقیه زمین‌لرزه‌ها کوچکتر از بزرگی ۴ در اطراف رومرکز گسترده شده‌اند، که معرف لرزه خیز بودن کلی منطقه می‌باشد.

مراکز جمعیتی شهری اطراف رومرکز زلزله ۳.۴ فشم استان تهران

تعداد ۱۸ شهر تا شعاع حدود ۵۵ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله ۳.۴ فشم قرار گرفته‌اند که نزدیکترین شهر‌ها عبارت است از:

- شمشک با جمعیت ۳۴۲۳ نفر و با تعداد ۱۱۸۳ واحد مسکونی (۳۳۱ واحد مسکونی فاقد اسکلت) در فاصله ۸ کیلومتری از رومرکز زلزله.

- فشم با جمعیت ۶۹۴۵ نفر و با تعداد ۲۲۵۸ واحد مسکونی (۱۷۱ واحد مسکونی فاقد اسکلت) در فاصله ۹ کیلومتری از رومرکز زلزله.

- لواسان با جمعیت ۱۸۱۴۶ نفر و با تعداد ۵۹۹۴ واحد مسکونی (۱۰۰۶ واحد فاقد اسکلت) در فاصله ۲۱ کیلومتری از رومرکز زلزله.

تعداد کل جمعیت مراکز جمعیتی شهری واقع در شعاع نیم درجه (حدود ۵۵ کیلومتری)، ۹۴۲۳۵۶۹ نفر، تعداد کل واحد‌های مسکونی ۳۰۹۲۹۴۶ واحد، تعداد کل واحد‌های مسکونی فاقد اسکلت ۲۸۹۳۳۴ واحد می‌باشد. پرجمعیت‌ترین شهر در این محدوده تهران با جمعیت ۸۶۹۳۷۰۶ نفر است (آمار ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران).

آبادی‌های اطراف رومرکز زلزله ۳.۴ فشم استان تهران

تعداد ۴۰۰ آبادی تا شعاع نیم درجه (حدود ۵۵ کیلومتری) اطراف رومرکز زلزله قرار گرفته‌اند که نزدیکترین آبادی‌ها عبارت است از:

- لالان با جمعیت ۱۱۳۵نفر و با تعداد ۳۶۱ واحد مسکونی (۲۰۰ واحد مسکونی فاقد اسکلت) در فاصله ۱ کیلومتری از رومرکز زلزله.

- زایگان با جمعیت ۵۰۵ نفر و با تعداد ۲۱۵ واحد مسکونی (۴ واحد مسکونی فاقد اسکلت) در فاصله ۳ کیلومتری از رومرکز زلزله.

- روته با جمعیت ۴۵۸ نفر و با تعداد ۱۷۹واحد مسکونی (۳۱واحد فاقد اسکلت) در فاصله ۵ کیلومتری از رومرکز زلزله.

تعداد کل جمعیت مراکز جمعیتی روستائی واقع در شعاع نیم درجه (شعاع ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری)، ۳۴۷۸۹۲ نفر، تعداد کل واحد‌های مسکونی ۱۰۱۹۱۳ واحد، تعداد کل واحد‌های مسکونی فاقد اسکلت ۳۲۹۵۲ واحد می‌باشد. پرجمعیت‌ترین آبادی در این محدوده قیام دشت با جمعیت ۳۶۴۴۶ نفر است (آمار ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران).

نتیجه گیری

از دیدگاه اینجانب، نکته مهم در خصوص زلزله ۳.۴ فشم، تاکید بر فعال بودن گسله‌های محدوده شمالی تهران و سکونتگاه‌های اطراف و دینامیسم و پویائی تکتونیک منطقه است (هر چند که سالیان سال است که رخداد‌های سترگ لرزه‌ای تجربه نشده است و این سکون لرزه‌ای نباید موجب غفلت باشد!). نزدیک به ۱۰ میلیون نفر در شعاع ۵۰ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله ۳.۴ ساکن هستند، واضح است که ریسک لرزه‌ای بطور بالقوه در منطقه بالاست که با توجه به وجود ساختمان‌های با کیفیت پائین و بیش از ۳۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت (روستائی و شهری)، در صورت رخداد‌های بزرگتر و شدیدتر، انتظار خسارت و تلفات بالاست.

مهمترین رویکرد برای کاهش ریسک لرزه‌ای، ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله و رعایت جدی استاندارد‌ها و مقررات ساخت و ساز است. اجتناب جدی از هرگونه ساخت و ساز در حریم گسل‌ها با هدف کاهش ریسک، مقاوم سازی ساختمان‌های با درجه اهمیت بالا و بسیار بالای موجود در تهران و محدوده‌های اطراف نکات کلیدی در کاهش ریسک لرزه‌ای تهران است. بعنوان یک راهبرد کلان نیز، برنامه ریزی برای توقف جمعیت پذیری و مهاجرت معکوس جمعیتی تهران و اطراف آن نیز بطور جدی باید مورد توجه مسئولین قرار گیرد.

از دیدگاه لرزه‌ای نیز، پایش جنبائی گسله‌های تهران و شاخص‌های پیش نشانگر لرزه‌ای، نصب تجهیزات، توسعه ایستگاه‌های لرزه نگاری، شتابنگاری و GPS برای تهران و اطراف آن بسیار ضرورت دارد.