کسری روزانه ۳۵ میلیون لیتری بنزین/ یارانه پنهان ۴۰۰ همتی بنزین، چگونه بودجه را به آتش می‌کشد؟
ایران روزانه با کسری ۳۰ تا ۳۵ میلیون لیتری بنزین مواجه است و برای تأمین نیاز داخلی مجبور به واردات است. این واردات با قیمت‌های جهانی، فشار مالی سنگینی بر بودجه و یارانه پنهان سالانه نزدیک به ۴۰۰ هزار میلیارد تومان ایجاد می‌کند.
به گزارش اقتصاد آنلاین، محمدعلی دادور، معاون اجرایی مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در تازه‌ترین اظهارات خود، متوسط مصرف بنزین در شهریورماه را ۱۴۰ تا ۱۴۵ میلیون لیتر در روز اعلام کرد. وی دلیل این افزایش را اوج‌گیری سفر‌های تابستانی و مصرف بالای داخلی دانست.
در همین حال، تولید بنزین کشور تحت تأثیر اورهال پالایشگاه شازند اراک کاهش یافته است. این تعمیرات اساسی باعث شد روزانه حدود هشت میلیون لیتر از تولید بنزین کشور کاسته شود.
دادور همچنین اشاره کرد که پالایشگاه آبادان روزانه حدود یک و نیم میلیون لیتر و پالایشگاه تهران یک میلیون لیتر به تولید خود اضافه کرده‌اند تا افت تولید پالایشگاه اراک جبران شود. او افزود: «با بازگشت پالایشگاه اراک، تولید بنزین کشور به حدود ۱۱۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.»
کسری روزانه و پیامد‌های یارانه پنهان
با توجه به مصرف روزانه بیش از ۱۴۰ میلیون لیتر و تولید حدود ۱۱۰ میلیون لیتر، کشور با کسری ۳۰ تا ۳۵ میلیون لیتری مواجه است که تنها از طریق واردات قابل تأمین است. این واردات بنزین با نرخ جهانی بین ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان برای هر لیتر انجام می‌شود، در حالی که همین محصول در داخل کشور با قیمت‌های ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومان عرضه می‌شود.
این تفاوت قیمت، یارانه پنهانی روزانه حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان برای دولت ایجاد می‌کند. به صورت ماهانه این رقم به حدود ۳۶ هزار میلیارد و در طول یک سال نزدیک به ۴۰۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این فشار مالی بر بودجه کشور، بدون شک، بخش قابل توجهی از منابع عمومی را مصرف می‌کند و اثر مستقیمی بر سیاست‌های توسعه و سایر طرح‌های عمرانی و اجتماعی و از همه مهم‌تر تشدید تورم دارد.
کارشناسان اقتصادی معتقدند که بخش اعظم این یارانه نه به اقشار کم‌درآمد بلکه به کسانی تعلق می‌گیرد که مصرف سوخت بالایی دارند، به ویژه صاحبان خودرو‌های متعدد و پرمصرف. این شیوه توزیع ناعادلانه یارانه، علاوه بر افزایش فشار مالی بر دولت، انگیزه قاچاق سوخت را نیز تقویت کرده است.
قیمت‌گذاری دستوری و بحران مصرف
یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش مصرف، ارزان بودن بنزین در ایران در مقایسه با کشور‌های همسایه است. در حال حاضر، قیمت بنزین در ایران بین ۳۰ تا ۵۰ برابر کمتر از قیمت آن در کشور‌های همسایه است. این اختلاف قیمت نه تنها به افزایش مصرف داخلی دامن می‌زند، بلکه موجب شکل‌گیری بازار قاچاق سوخت و فشار بر منابع مالی کشور شده است.
سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری، که هدف آن حمایت از مصرف‌کننده است، در واقع مصرف را افسارگسیخته کرده و باعث کسری روزانه سوخت شده است.
راهکار‌های اصلاح بازار انرژی
یکی از رویکرد‌های تحلیلی برای اصلاح این بحران، ایجاد بازار واقعی انرژی و واگذاری مدیریت قیمت به سازوکار‌های بازار است. بر اساس این رویکرد، دولت می‌تواند نفت خام خود را در بورس انرژی عرضه کند و منابع حاصل را به صورت یارانه نقدی مساوی میان مردم توزیع نماید. در این حالت، پالایشگاه‌ها نفت خام را با قیمت واقعی بازار خریداری کرده و بنزین تولیدی خود را نیز در بورس انرژی به فروش می‌رسانند. جایگاه‌های سوخت نیز این محصول را خریداری و در اختیار مردم قرار می‌دهند.
مزیت این مدل، حذف قیمت‌گذاری دستوری، کنترل مصرف از طریق واقعی شدن قیمت‌ها و توزیع عادلانه درآمد‌های نفتی است. بخش اعظم دهک‌های پایین جامعه در این سیستم نه تنها متضرر نمی‌شوند بلکه با دریافت یارانه نقدی، به‌طور مستقیم از منابع نفتی بهره‌مند خواهند شد. همچنین، کاهش فاصله قیمتی با کشور‌های همسایه، انگیزه قاچاق سوخت را نیز کاهش می‌دهد.
تحلیلگران اقتصادی تأکید می‌کنند که اجرای چنین سیاستی نیازمند شفافیت کامل، مدیریت دقیق و اعتمادسازی عمومی است. تنها در صورتی که دولت بتواند بورس انرژی را به بازاری شفاف و کارآمد تبدیل کند و یارانه نقدی را به‌طور مساوی میان مردم توزیع نماید، امکان کنترل مصرف بنزین و کاهش کسری روزانه به شکلی پایدار فراهم خواهد شد. در غیر این صورت، شکاف میان تولید و مصرف و فشار بر بودجه کشور همچنان ادامه خواهد داشت.
