لزوم کشت خشخاش در ایران/ قوانین باید تغییر کنند

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از خبر آنلاین، چند ماهی است که بحث کشت خشخاش در کشور بیشتر از همیشه مطرح شده و اخبار مختلفی در این خصوص منتشر شده البته تا پیش از انقلاب، ایران خودش کشت خشخاش را انجام می‌داده و پس از آن کشت خشخاش ممنوع شده و برای آن مجازات مشخصی تعیین شده و در نهایت خشخاش مورد نیاز صنعت دارویی کشور و … در تمام این سال‌ها از محل کشفیات پلیس مبارزه با موادمخدر تامین می‌شده است.

در طول سال‌های اخیر و به ویژه در یک سال گذشته، ظاهرا شرایط تغییر کرده است؛ روی کار آمدن طالبان و عدم کشت خشخاش در افغانستان و کاهش کشفیات پلیس، برخی از شرکت‌های دارویی را با مشکل مواجه کرده است.

به گفته حسین ذوالفقاری، نماینده رئیس‌جمهور و دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر اکنون شرکت‌های دارویی و وزارت بهداشت درباره تأمین مخدر‌های مورد نیاز برای تولید دارو به صراحت اعلام نیاز کرده و گفته‌اند در صورت عدم تصمیم‌گیری در این خصوص، سلامت کشور مورد خطر است.

ذوالفقاری ادامه می‌دهد: اکنون عده‌ای به اشتباه و غلط می‌گویند قصد دارند کشت موادمخدر را در کشور آزاد کنند درصورتیکه این برداشت غلطی است، در صورت تصویب موضوع مذکور در جلسه ستاد، در گام نخست کشت شقایق الیفرا و شاهدانه صورت خواهد گرفت البته باید متذکر شوم که شقایق الیفرا و شاهدانه توسط کشاورزان نیز قابل استحصال نیست.

فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت نیز در پاسخ به پرسشی درباره مجوز کاشت خشخاش، می‌گوید: کاشت خشخاش باتوجه به نیاز‌های دارویی و دسته ضددرد‌ها ریشه در پیش از انقلاب دارد که بعد از انقلاب از این امر استعفا داد و به سمت واردات حرکت کرد. با توجه به تغییرات سیاسی در افغانستان منابع ما به‌سرعت رو به کاهش گذاشت.

مهاجرانی معتقد است راهی که برای تامین خشخاش مورد نیاز در کشور وجود داشت یا واردات یا تامین داخلی بود که باتوجه به اینکه امکان کاشت آن وجود دارد و اینکه واردات آن ممکن است باتوجه به تحریم‌ها و برخی سایه‌های سیاسی در این زمینه ما را دچار ناپایداری کند، جمع‌بندی بر تولید داخلی قرار گرفت که با سازوکار نظارتی انجام می‌شود.

اگرچه مسئولان دولتی کشت دوباره خشخاش در کشور را به دلیل کمبود در بخش تولید دارو می‌دانند، اما هنوز هیچ ساز و کاری برای انجام این کشت تعریف نشده است.

سعید صفاتیان، تحلیلگر و پژوهشگر اعتیاد، در خصوص شروع دوباره کشت خشخاش در ایران می‌گوید: دنیا در طول یک سال به ۳۰۰ تن مرفین برای امور مرتبط با مسائل درمانی و دارویی در طب نیاز دارد و این در صورتی است که تریاکی وجود داشته باشد یا کشتی صورت گرفته باشد که بخواهند از آن مرفین به دست بیاورند؛ در ایران اگرچه حجم مرفین مورد نیاز مشخص نیست، اما گفته می‌شود که عدد بالایی را در برمی‌گیرد.

او می‌گوید: کشت خشخاش پیش از انقلاب در ایران انجام می‌شده و بر اساس قانون آن زمان وزارت کشاورزی وقت، به این دلیل که افغانستان و دیگر کشور‌های همسایه ما به کشت اقدام می‌کنند و ما هم احتیاج به کاشت خشخاش داریم، به کشت اقدام می‌شده است.

مشروح گفت‌و‌گو با سعید صفاتیان را در ادامه بخوانید:

*در حال حاضر کدام کشور‌ها خشخاش کشت می‌کنند؟

امروزه کشور‌هایی مثل فرانسه، هندوستان، ترکیه، اسپانیا و استرالیا خشخاش می‌کارند و از آن برای دنیا مرفین به دست می‌آورند. ایران نیز مرفین مورد نیاز خود در داخل را تا یکی دو سال گذشته از کشفیات نیروی انتظامی تامین می‌کرد و البته کشفیات پلیس مبارزه با موادمخدر هم به تولید خشخاش در افغانستان وابسته بود. پیش از اینکه طالبان روی کار بیایند نزدیک ۲۲۰ هزار هکتار در افغانستان، زمین ویژه خشخاش به زیر کشت می‌رفت و حجم تولید خشخاش افغانستان مشخص نبود ولی به هر صورت حدود ۳۰ درصد خشخاش وارد شده به ایران توسط نیروی انتظامی کشف می‌شد و مقدار زیادی برای دارو مصرف می‌شد.

*چرا بحث کشت دوباره خشخاش در ایران مطرح شده است؟

در طول یکسال اخیر حجم کشفیات پلیس مبارزه با موادمخدر در خصوص خشخاش و به دنبال آن برای تولید دارو کم شده است و به همین دلیل برخی از مسئولان از شروع دوباره کشت خشخاش در ایران حرف می‌زنند که البته این بحث مربوط به امروز نیست. نخستین بار در سال ۱۳۸۱ که بنده مدیرکل درمان ستاد مبارزه با موادمخدر بودم و با عنوان مدیریت مصرف مطرح شد که هدف مدیریت مصرف موادمخدر در کشور بود.

ما به دنبال آزادسازی مصرف موادمخدر در کشور نبودیم که هر کسی هرطور و هر وقت می‌خواهد به خیابان بیاید و منقل و بافور بگذارد و مواد بکشد، بلکه به دنبال قانونمندسازی آن بودیم و در وهله بعد بحث کشت خشخاش مطرح شد. در ماده ۴۱ قانون مبارزه با موادمخدر یک تبصره‌ای آورده شده که در آن کشت یک نوع از شقایق که با نام “Papaver somniferum” معروف است ایران مجاز شده و این ماده صرفا برای تولید دارو در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد نه برای تولید تریاک و این موضوع در قانون صراحت دارد.

*آیا کشت خشخاش توسط بخش خصوصی امکان‌پذیر است؟

اگر وزارت بهداشت برای مصارف پزشکی، صنعتی و تحقیقاتی نیاز به این نوع شقایق “Papaver somniferum” داشته باشد می‌تواند درخواست خود را ثبت کرده و مجوز بگیرد و وزارت جهاد باید کشت آن را انجام دهد و انجام آن توسط بخش خصوصی و عموم مردم امکان‌پذیر نیست.

*قانون درباره کشت خشخاش در کشور چه می‌گوید؟

بر اساس قانون و طبق ماده ۱ قانون مبارزه با موادمخدر کشت و مصرف خشخاش در کشور ممنوع و جرم است و اگر اتفاقی بخواهد در این زمینه بیفتد باید در ابتدا یک اصلاح قانون صورت بگیرد. یا در ماده ۱، کشت تریاک از جرم خارج شود یا در ماده ۴۱ قانون، در ابتدای آن کلمه “کشت” اضافه شود؛ قانون مبارزه با موادمخدر کشور تنها قانون استثنای کشور است که شاید ۲۵ سال است که قوانین مربوط به موادمخدر در مجمع تشخیص مصلحت نظام، اصلاح و مصوب می‌شد، نه در مجلس و الان یکی دو سال است که این بحث اصلاح قانون از مجمع تشخیص به مجلس آمده است.

*با کشت خشخاش در ایران، ما از نظر بین‌المللی دچار مشکل نمی‌شویم؟

ما در دنیا یک جایگاهی به نام سازمان ملل داریم و در معاونت مقابله با موادمخدر و جرائم این سازمان، کمیته‌ای وجود دارد که جلسات آن هر سال در اسفندماه برگزار می‌شود و کار این کمیته رسیدگی و تعیین وضعیت تولید مرفین و خشخاش و انتقال آن از یک کشور به کشوری دیگر و میزان تولیدات کارخانه‌های مربوطه را بر عهده دارد.

باید ببینیم کمیته معاونت مقابله با موادمخدر و جرائم سازمان ملل با کشت خشخاش در ایران موافقت می‌کند یا خیر و احتمال دارد که موافقت نکند؛ مثل تولید نفت می‌ماند؛ مثلا کشوری مثل عربستان که ۱۱ میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کند، ممکن است اعلام کند می‌خواهد روزی ۲۰ میلیون بشکه نفت تولید کند و خب اوپک جلوی این کار را می‌گیرد. موامخدر هم مثل نفت است؛ وقتی ایران اعلام کند که م‌یخواهد تریاک بکارد و از آن مرفین به دست بیاورد، این کار می‌تواند تراز مرفین دنیا را به هم بزند و باید دید که کمیته مقابله با موادمخدر و جرایم سازمان ملل این اجازه را به ایران می‌دهد.

*آیا ساز و کار مناسبی برای کشت دوباره خشخاش در کشور دیده شده است؟

کشت خشخاش کاملا باید دولتی باشد و اگر بخواهیم به روند توزیع آن بپردازیم، باید به چند نکته توجه کنیم؛ از جمله اینکه آیا توزیع توسط بخش خصوصی انجام شود یا بخش دولتی؛ ما ۸ هزار مراکز مربوط به درمان اعتیاد در کشور داریم که ۱ میلیون نفر از معتادان کشور را تحت درمان دارند. از طرف دیگر بخش مربوط به سازمان‌های مردم نهاد را داریم که آنها هم نزدیک به ۱ میلیون نفر را تحت پوشش درمان دارند. اگر بخواهد کشت دوباره خشخاش در کشور رخ بدهد، بخش خصوصی و سازمان‌های مردم نهاد باید ستون اصلی اینکار در توزیع باشند؛ چون اگر صرفا به سیستم دولتی بخواهیم ارجاع کنیم عملا چنین کاری نخواهد شد.

*از چگونگی کشت خشخاش و شرایط آن بگویید

تریاک در دو فصل پاییز و بهار و در محیط‌های معتدل، گرمسیر و سردسیر قابل کشت است؛ در محیط‌های سردسیر عموما در بهار انجام می‌شود و در نقاط گرمسیر بیشتر در پاییز کشت تریاک صورت می‌گیرد و هر هکتار زمین هم حدود ۳۵ تا ۵۰ کیلو تریاک می‌دهد و در صورت اینکه کشت خشخاش به تصویب نهایی برسد، حجم زمین برای زیر کشت رفتن باید بالا باشد. اما در مجموع در همه زمین‌های کشاورزی قابل انجام است و شرایط و تخصص خاصی نمی‌خواهد و البته واگذاری کشت خشخاش به بخش خصوصی بزرگترین اشتباه ممکن خواهد بود.

ممکن است خیلی از کشاورز‌ها این دیدگاه را پیدا کنند که خب زمین کشاورزی‌شان را به تولید تریاک اختصاص بدهند و دستگاه‌های متولی مثل ستاد مبارزه با موادمخدر، قبل از ورود به این بحث‌های کلان که بخواهند انقدر صریح، در حدی که سخنگوی دولت بخواهد بگوید کشت دوباره خشخاش در کشور انجام می‌شود، آن را مطرح کنند باید جایگاه‌ها را مشخص کرده و به مردم آگاهی بدهند که کشت خشخاش برای سیستم دولتی ممکن است نه برای بخش خصوصی.

در طول یک سال اخیر حجم کشفیات پلیس مبارزه با موادمخدر در خصوص خشخاش و به دنبال آن برای تولید دارو کم شده است و به همین دلیل برخی از مسئولان از شروع دوباره کشت خشخاش در ایران حرف می‌زنند.

*آیا در حال حاضر ما توانایی تبدیل خشخاش به مرفین را در داخل کشور داریم؟

الان در جاده کرج به تهران کارخانه‌ای داریم که سالهاست در حوزه تولید مرفین کار می‌کند و باید ببینیم همین یک کارخانه کفاف می‌دهد با باید کارخانه جدید دیگری را هم برای تبدیل خشخاش به مرفین راه‌اندازی کنیم. نکته مهم دیگر این است که ببینیم در مصارف دارویی چه میزان از مرفین را نیاز داریم و اینکه آیا بحث صادرات هم در آن به وجود می‌آید و در کل برای کشت خشخاش در کشور مجموعه‌ای از عوامل را باید مدنظر داشت و هماهنگی‌ها و نظارت‌های قوی باید در دستور کار قرار بگیرد.

*از تجربه کشت خشخاش در دیگر کشور‌ها چیزی می‌دانید؟

بله، در اسپانیا وضعیت و روند کشت خشخاش را دیده‌ام؛ در اسپانیا کشت نوعی از شقایق برای استخراج ماده‌ای بنام تبایین انجام می‌شود که مرفین کمتری دارد و از این تبایین انواع دارو ساخته می‌شود. وقتی برای بازدید به اسپانیا رفتیم دیدیم که سیستم در اسپانیا کاملا دولتی با نظارتی بسیار قوی کار کشت خشخاش، تولید و انتقال آن را انجام می‌دهند و بخش خصوصی به هیچ عنوان در این مسئله دخالتی ندارد، اما در حوزه توزیع بخش خصوصی با نظارت سیستم‌های دولتی ورود کرده و کار توزیع را انجام می‌دادند.