چتر هسته‌ای پاکستان بر فراز عربستان/ آغاز دوره‌ای جدید در معادلات خاورمیانه
پاکستان و عربستان سعودی با امضای یک پیمان دفاعی بی‌سابقه اعلام کردند که هرگونه تجاوز علیه یکی از دو کشور، حمله به هر دو محسوب می‌شود. توافقی که گمانه‌ها درباره قرار گرفتن عربستان زیر چتر بازدارندگی هسته‌ای پاکستان را تقویت کرده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، نشریه اکونومیست در گزارشی به توافق تاریخی پاکستان و عربستان پرداخته است. این نشریه در گزارش خود آورده است: پاکستان و عربستان سعودی با امضای توافقی تازه، روابط دیرینه خود را وارد مرحله‌ای جدید کردند. بر اساس این پیمان، «هرگونه تجاوز علیه یکی از دو کشور، حمله به هر دو تلقی خواهد شد». این اعلامیه، از نگاه بسیاری از ناظران، معنایی فراتر از یک توافق دفاعی متعارف دارد و می‌تواند به معنای گسترش چتر بازدارندگی هسته‌ای پاکستان بر فراز عربستان تعبیر شود.
خوجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، یک روز پس از امضای پیمان تصریح کرد: «توان هسته‌ای ما سال‌ها پیش تثبیت شده است و طبق این توافق، آنچه در اختیار داریم در صورت نیاز مورد استفاده قرار خواهد گرفت». هرچند او بعد‌ها سخنانش را تعدیل و تاکید کرد که سلاح هسته‌ای «در دستور کار مستقیم این توافق نیست»، اما مقامات سعودی آشکارا این پیمان را شامل همه ابزار‌های دفاعی دانسته و از آن به عنوان یک «توافق دفاعی جامع» یاد کرده‌اند. در واقع این نخستین بار است که کشوری خارج از پنج قدرت رسمی هسته‌ای عضو پیمان NPT بازدارندگی خود را به کشوری دیگر گسترش می‌دهد.
تاریخچه‌ای طولانی از همکاری‌های امنیتی
این پیمان تازه بر بستر دهه‌ها همکاری امنیتی و مالی بنا شده است. در دهه ۱۹۶۰ نیرو‌های پاکستانی برای حفاظت از مرز‌های جنوبی عربستان در برابر تحولات یمن به این کشور اعزام شدند؛ امروزه نیز حدود ۲ هزار نظامی پاکستانی در خاک عربستان حضور دارند. در سال ۱۹۹۸، پس از آزمایش هسته‌ای هند و تحریم‌های جهانی علیه پاکستان، عربستان با اهدای بیش از ۵۰ هزار بشکه نفت رایگان در روز، اسلام‌آباد را برای انجام آزمایش‌های هسته‌ای متقابل یاری کرد. حتی یک سال بعد، شاهزاده سلطان بن عبدالعزیز، وزیر دفاع وقت عربستان، از تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم و مونتاژ موشک‌های پاکستان بازدید کرد.
هرچند مقامات پاکستانی همواره وجود همکاری مستقیم هسته‌ای با ریاض را رد کرده‌اند، اما در محافل اطلاعاتی غربی این فرضیه سال‌ها مطرح بوده است. عاموس یادلین، رئیس پیشین اطلاعات نظامی اسرائیل، در سال ۲۰۱۳ مدعی شد: «عربستان قبلاً هزینه بمب را پرداخته است؛ اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، ریاض برای دریافت آن به پاکستان خواهد رفت.»
پیام به ایران، اسرائیل و هند
توافق دفاعی جدید درست در زمانی امضا شد که خاورمیانه بار دیگر شاهد تشدید تنش‌هاست. حمله هوایی اسرائیل به رهبران حماس در دوحه و حمله موشکی ایران به پایگاه‌های آمریکایی در قطر در ماه‌های اخیر، نگرانی ریاض را نسبت به شکنندگی امنیت منطقه دوچندان کرده است. ایران همچنان ذخایر قابل‌توجهی از اورانیوم غنی‌شده دارد و همکاری خود با بازرسان بین‌المللی را تعلیق کرده است. مقامات سعودی آشکارا می‌گویند این پیمان می‌تواند «در محاسبات راهبردی ایران و سایر بازیگران منطقه‌ای» تغییر ایجاد کند.
از سوی دیگر، این توافق پیامی غیرمستقیم برای هند نیز دارد. در حالی که دهلی‌نو طی سال‌های اخیر روابط نزدیک‌تری با کشور‌های خلیج‌فارس، از جمله عربستان، برقرار کرده و صندوق سرمایه‌گذاری سعودی وعده سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری در هند داده است، اسلام‌آباد با این پیمان نشان داد همچنان متحدی استراتژیک برای ریاض به شمار می‌رود. وزارت خارجه هند در واکنش، عربستان را به رعایت «منافع و حساسیت‌های متقابل» فراخواند، اما تحلیلگران بر این باورند که این توافق می‌تواند باعث افزایش احتیاط هند در مواجهه با پاکستان شود.
پاکستانِ بحران‌زده و نیاز به سرمایه سعودی
توافق تازه علاوه بر جنبه‌های نظامی، بُعد اقتصادی مهمی نیز برای پاکستان دارد. تنها چند ماه پس از دریافت کمک اضطراری از صندوق بین‌المللی پول و در شرایطی که سیل‌های بی‌سابقه میلیون‌ها نفر را آواره کرده و بخش بزرگی از محصولات کشاورزی را نابود ساخته، اسلام‌آباد بیش از هر زمان دیگری به حمایت مالی ریاض نیاز دارد. در مقابل، سعودی‌ها نیز در شرایط پرمخاطره کنونی منطقه‌ای، به تضمین‌های امنیتی پاکستان دل بسته‌اند.
امضای این پیمان همچنین پس از درگیری‌های نظامی اخیر پاکستان و هند و ارتقای فرمانده ارتش پاکستان، عاصم منیر، به مقام فیلد مارشال صورت گرفته است. ناظران معتقدند نقش ارتش پاکستان در تصمیم‌گیری‌های کلان همچنان پررنگ‌تر از دولت منتخب است و همین امر پیمان با عربستان را بیشتر در چارچوب استراتژی نظامی اسلام‌آباد باید ارزیابی کرد.
آینده‌ای پرابهام، اما تعیین‌کننده
پیمان دفاعی اسلام‌آباد و ریاض پرسش‌های مهمی درباره آینده امنیت منطقه ایجاد کرده است: آیا پاکستان واقعاً آماده است تا بازدارندگی هسته‌ای خود را برای دفاع از عربستان به کار گیرد؟ آیا این توافق موجب تشدید رقابت هسته‌ای در خاورمیانه خواهد شد؟ و آیا ایران و هند واکنشی عملی به این اتحاد نشان خواهند داد؟
هرچند مقامات دو کشور از «ماهیت بازدارنده و دفاعی» پیمان سخن می‌گویند، اما روشن است که این توافق نقطه عطفی در معادلات ژئوپلیتیک منطقه است؛ نقطه‌ای که می‌تواند به همان اندازه که بازدارندگی ایجاد می‌کند، منبعی تازه برای نگرانی‌های امنیتی نیز باشد.
