معمای واشنگتن؛ چرخش ترامپ به سمت کشورهای عربی یا نجات نتانیاهو؟

اقتصاد آنلاین، محمد بیات: در حالی که تنش‌های خاورمیانه همچنان سایه سنگین بر روابط بین‌المللی افکنده دیدار اخیر بنیامین نتانیاهو و دونالد ترامپ در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵ به عنوان نقطه عطفی در دیپلماسی منطقه‌ای ظاهر شد. این نشست چهارمین دیدار رسمی دو رهبر در سال جاری با محوریت پایان جنگ غزه، آزادی اسرا و بازسازی پایدار نوار غزه متمرکز بود. ترامپ با لحنی قاطع از «نزدیک‌تر از همیشه بودن به صلح» سخن گفت و «بی بی» را برای حمایت از طرح صلحی که خود تدوین کرده بود، ستود. این دیدار نه تنها نمادی از اتحاد سنتی واشنگتن-تل‌آویو بود، بلکه زمینه‌ای برای حل اختلافات اخیر با دوحه فراهم آورد. بر اساس بیانیه کاخ سفید دو رهبر بر لزوم پایان فوری درگیری‌ها تأکید کردند، در حالی که نتانیاهو هشدار داد که اسرائیل آماده «اتمام کار» است اگر حماس پیشنهاد را رد کند. این رویداد در آستانه دومین سالگرد عملیات طوفان الاقصی توجه جهانی را به خود جلب کرد و بحث‌های گسترده‌ای در مورد آینده غزه برانگیخت.

یکی از لحظات برجسته این دیدار عذرخواهی رسمی نتانیاهو از قطر بود که در جریان یک تماس تلفنی سه‌جانبه با ترامپ و شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی نخست‌وزیر قطر، صورت گرفت. نتانیاهو «پشیمانی عمیق» خود را از حمله موشکی اسرائیل به دوحه در ۹ سپتامبر ابراز کرد، که منجر به کشته شدن یک افسر امنیتی قطری و نقض حاکمیت این کشور شد. این حمله که هدف آن رهبران جنبش حماس در حال مذاکره بر سر اسرا بود، خشم رهبران عرب را برانگیخت و قطر را به تعلیق میانجی‌گری تهدید کرد. نتانیاهو نه تنها از کشته شدن غیرنظامی ابراز تأسف کرد، بلکه تعهد داد که چنین اقدامی تکرار نشود، اقدامی که کاخ سفید آن را «گامی حیاتی برای ازسرگیری مذاکرات» توصیف کرد. این عذرخواهی تحت فشار مستقیم ترامپ صورت گرفت و به عنوان نشانه‌ای از انعطاف‌پذیری نتانیاهو در برابر فشار‌های دیپلماتیک آمریکا تلقی شد. قطر که از سال ۲۰۱۲ میزبان دفتر سیاسی حماس است، این عذرخواهی را «قابل تقدیر» خواند و آمادگی خود را برای ادامه نقش میانجی‌گرانه اعلام کرد، هرچند تأکید کرد که تضمین‌های بیشتری برای امنیت دوحه لازم است! این رویداد، تنش‌های پنهان میان رژیم صهیونیستی و قطر را برجسته کرد و نشان داد که دیپلماسی آمریکایی چگونه می‌تواند شکاف‌های منطقه‌ای را ترمیم کند.

در پی این عذرخواهی ترامپ فرمان اجرایی جدیدی امضا کرد که امنیت قطر را تضمین می‌کند و هرگونه حمله به این کشور را تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی ایالات متحده می‌داند. این فرمان که در یکم اکتبر ۲۰۲۵ اعلام شد، آمریکا را ملزم به اتخاذ «اقدامات قانونی، از جمله دیپلماتیک، اقتصادی و در صورت لزوم نظامی» برای دفاع از دوحه می‌کند. ترامپ قطر را «متحد استیدفست در پیگیری صلح و ثبات» توصیف کرد و اشاره‌ای به نقش حیاتی آن در میانجی‌گری غزه داشت. این اقدام پاسخی مستقیم به حمله رژیم بود که روابط امنیتی آمریکا-قطر را به چالش کشیده بود. کاخ سفید تأکید کرد که این فرمان، بدون تضعیف تعهدات آمریکا به اسرائیل، تعادلی میان متحدان ایجاد می‌کند. نخست وزیر اسرائیل علی‌رغم انتقادات داخلی از سوی وزرای افراطی مانند بتصلائیل اصموطریچ و ایتامار بن‌گویر که عذرخواهی را «شرم‌آور» خواندند، این فرمان را «گامی منطقی» پذیرفت. این سند نه تنها امنیت قطر را تقویت می‌کند، بلکه زمینه‌ای برای ازسرگیری مذاکرات فراهم می‌آورد و نشان‌دهنده استراتژی ترامپ برای مدیریت بحران‌های چندجانبه است. کارشناسان معتقدند این فرمان می‌تواند الگویی برای تضمین‌های امنیتی در برابر تهدیدات منطقه‌ای باشد.

طرح بیست ماده‌ای ترامپ که در کنفرانس مطبوعاتی مشترک کاخ سفید رونمایی شد، چارچوبی جامع برای پایان جنگ غزه ارائه می‌دهد. این طرح شامل توقف فوری عملیات نظامی، آزادی تمام ۴۸ اسیر اسرائیلی ظرف ۷۲ ساعت، مبادله زندانیان، خلع سلاح حماس و ایجاد یک «هیئت صلح بین‌المللی» به ریاست ترامپ برای و بازسازی غزه است. مواد کلیدی بر تشویق فلسطینیان به ماندن در غزه و بازسازی اقتصادی تمرکز دارند، بدون اجبار به مهاجرت و وعده کمک‌های بشردوستانه فوری می‌دهند. نتانیاهو این طرح را «همخوان با اهداف جنگی اسرائیل» از جمله نابودی زیرساخت‌های حماس و جلوگیری از بازگشت تهدیدات توصیف کرد. با این حال طرح شرطی برای به رسمیت شناختن دولت فلسطینی در آینده‌ای دور قرار داده که با مخالفت نتانیاهو در برابر «دولت فلسطینی فوری» همخوانی دارد. ترامپ تأکید کرد که این طرح «فرصتی طلایی» برای پایان دو سال درگیری است که بیش از ۶۶ هزار کشته فلسطینی و هزاران اسرائیلی به جا گذاشته است.

ترامپ به حماس ضرب‌الاجل ۳ تا ۴ روزه‌ای داد تا طرح را بپذیرد و هشدار داد که رد آن «پایان غم‌انگیزی» برای گروه خواهد داشت، در حالی که به صهیونیست‌ها «حمایت کامل» برای «اتمام کار» قول داد. حماس که طرح را از طریق میانجی‌های قطری و مصری دریافت کرده، آن را «مسئولانه» بررسی می‌کند، اما مقاماتی مانند محمود مرداوی تأکید کرده‌اند که مطالبات کلیدی مانند دولت‌داری فوری را برآورده نمی‌کند. واکنش کشور‌های منطقه عمدتاً مثبت بوده است. پادشاهی عربی سعودی، امارات، اردن، مصر و قطر در بیانیه مشترکی از طرح استقبال کردند و آمادگی برای همکاری «سازنده» اعلام داشتند. ترکیه نیز برای اولین بار به عنوان میانجی وارد شد و هیئت اطلاعاتی خود را به دوحه فرستاد. با این حال برخی رهبران فلسطینی در غزه و فعالان حقوق بشر نسبت به «تمرکز بیش از حد بر امنیت اسرائیل» ابراز تردید کردند. این ضرب‌الاجل فشار بر حماس را افزایش داده و می‌تواند مذاکرات را تسریع کند، اما ریسک تشدید درگیری‌ها را نیز به همراه دارد.