تلاش آمریکا برای بازگشت به افغانستان/چرا بگرام برای واشنگتن اهمیت دارد؟

به گزارش اقتصادآنلاین، بازگشت دوباره نام پایگاه نظامی بگرام به صدر اخبار سیاست خارجی آمریکا، نشانه‌ای از تغییرات احتمالی در رویکرد واشنگتن به افغانستان و کل منطقه است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بار دیگر بر مطالبه قدیمی خود تأکید کرده و خواستار بازگرداندن این پایگاه راهبردی به آمریکا شده است؛ پایگاهی که تنها ۶۵ کیلومتر با کابل فاصله دارد و مرکز اصلی نظامی واشنگتن در طول دو دهه جنگ علیه طالبان و القاعده بود.

ترامپ در اظهاراتی صریح هشدار داده است که اگر طالبان پایگاه را تحویل ندهد، «اتفاقات بدی» رخ خواهد داد. سخنگوی طالبان، اما در واکنش با قاطعیت اعلام کرده‌اند که هیچ‌گاه بگرام یا حتی یک وجب از خاک افغانستان را به هیچ قدرت خارجی، نه آمریکا و نه چین، واگذار نخواهند کرد.

اما چرا بگرام تا این اندازه برای آمریکا اهمیت دارد؟ بازگشت آمریکا چگونه بر معادلات منطقه و ایران نیز تاثیرگذار است؟

اهمیت بگرام برای آمریکا

بگرام از نظر ژئوپلیتیکی موقعیتی استثنایی دارد. این پایگاه در مرکز منطقه‌ای واقع شده که در شعاع یک پرواز هشت‌ساعته از آن، ۸۵ درصد جمعیت جهان و بیش از نیمی از خشکی‌های زمین قرار می‌گیرند. در این محدوده، حدود ۷۵ درصد ذخایر جهانی عناصر کمیاب، ۷۰ درصد ذخایر اثبات‌شده نفت و ۶۵ درصد ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی نیز قرار دارد.

ترامپ در توضیح اهمیت بگرام حتی مدعی شد که این پایگاه یک ساعت با تأسیسات موشکی هسته‌ای چین فاصله دارد. هرچند این گزاره اغراق‌آمیز تلقی می‌شود، اما موقعیت افغانستان میان ایران در غرب، چین در شرق، پاکستان و هند در جنوب و آسیای مرکزی در شمال، به‌خوبی نشان می‌دهد چرا بگرام همچنان در محاسبات راهبردی واشنگتن جایگاهی ویژه دارد.

از اسکندر مقدونی تا شوروی

اهمیت بگرام سابقه‌ای طولانی دارد. گفته می‌شود زمانی که اسکندر مقدونی در سال ۳۲۹ پیش از میلاد به این منطقه رسید، شهری به نام اسکندریه قفقاز (در محل کنونی بگرام) بنا کرد. این فرمانده مقدونی می‌دانست برای اداره سرزمین‌های تازه فتح‌شده نیاز به یک دژ مستحکم دارد و زمین‌های اطراف بگرام بهترین موقعیت را فراهم می‌کردند.

برای شوروی نیز موقعیت بگرام حیاتی بود. نزدیکی آن به کابل و بخش شرقی کشور، یکی از میدان‌های اصلی نبرد در جنگ شوروی باعث شد بگرام به محور حضور آنان بدل شود. بسیاری از تأسیسات کنونی پایگاه از همان دوران شوروی به جا مانده است.

پس از ۱۱ سپتامبر، آمریکا آنها را نوسازی و گسترش داد، از جمله ساخت دومین باند حتی بزرگ‌ترین هواپیما‌های ترابری نظامی را پشتیبانی می‌کرد.

پیامد‌های سیاسی و منطقه‌ای حضور دوباره آمریکا در افغانستان

مسأله بگرام صرفاً دغدغه‌ای مربوط به افغانستان نیست. آمریکا با طرح دوباره این مطالبه، اهداف چندگانه‌ای را دنبال می‌کند. واشنگتن تلاش دارد با برجسته کردن نزدیکی بگرام به مرز‌های چین، رقابت راهبردی با پکن را به میدان افغانستان بکشاند.

از طرف دیگر، در شرایطی که طالبان کنترل کامل کشور را در دست گرفته و از تحریم‌ها و فشار‌های غرب چندان آسیب ندیده‌اند، مطالبه بگرام ابزاری برای واداشتن این گروه به امتیازدهی است.

خروج شتاب‌زده در اوت ۲۰۲۱ نه تنها موقعیت آمریکا در افغانستان، بلکه اعتبار آن در سطح منطقه‌ای و جهانی را خدشه‌دار کرد؛ بنابراین به نظر می‌رسد که طرح دوباره بگرام تلاشی برای بازگرداندن این اعتبار است.

تاثیر ماجرای بگرام بر ایران

به نظر می‌رسد برای ایران، تلاش آمریکا برای بازپس‌گیری بگرام دو پیامد اصلی دارد. نخست اینکه، حضور دوباره آمریکا در بگرام به معنای استقرار مجدد نیرو‌های آمریکایی در نزدیکی مرز‌های شرقی ایران است. چنین اتفاقی می‌تواند معادلات امنیتی تهران را پیچیده‌تر کند و هزینه‌های دفاعی کشور را افزایش دهد. نکته دوم اینجاست که بازگشت احتمالی آمریکا به افغانستان می‌تواند موازنه‌های منطقه‌ای را که پس از خروج نیرو‌های آمریکایی به سود ایران، چین و روسیه تغییر کرده بود، دگرگون سازد.

چه خواهد شد؟

طالبان قاطعانه با تحویل پایگاه بگرام به آمریکا مخالفت کرده و متحدان منطقه‌ای آمریکا مانند پاکستان نیز مواضعی دوگانه در قبال این مطالبه دارند. اما تاریخ افغانستان نشان داده است که این سرزمین بار‌ها صحنه بازگشت قدرت‌نمایی نیرو‌های خارجی بوده است. از اسکندر مقدونی تا شوروی و آمریکا، همگی بگرام را نقطه‌ای کلیدی برای تسلط بر افغانستان و فراتر از آن دیده‌اند.

طرح دوباره موضوع بگرام از سوی ترامپ نشان می‌دهد که افغانستان با وجود گذشت دو دهه جنگ بی‌نتیجه همچنان در مرکز رقابت‌های جهانی باقی مانده است.