آینده آتش‌بس اسرائیل و حماس؛ گام دوم توافق اجرا می‌شود؟
توافق آتش‌بس غزه، هرچند گرچه نقطه‌عطفی در جنگ طولانی حماس و اسرائیل محسوب می‌شود، اما نقطه پایانی برای پایان این بحران نیست. مرحله دوم آتش‌بس هنوز اجرا نشده و ابهام زیادی درباره آن وجود دارد.
به گزارش اقتصادآنلاین، بی‌اعتمادی متقابل اسرائیل و حماس، مخالفت داخلی اسرائیل با عقب‌نشینی و تشکیل دولت فلسطینی، احتمال فروپاشی ائتلاف نتانیاهو و رقابت قدرت‌های منطقه‌ای بین‌المللی از عوامل تعیین‌کننده در تداوم یا از دست‌رفتن توافق آتش‌بس است.
در چنین شرایطی، سوال اینجاست که آیا پس از تبادل اسرا مراحل بعدی آتش‌بس نیز به خوبی پیش می‌رود؟
این سوالی است که این روز‌ها تحلیل‌گران داخلی و غربی در پی پاسخ به آن هستند.
مرحله دوم آتش‌بس و بی‌اعتمادی طرف‌ها
پس از آزادی بیست گروگان اسرائیلی و دو هزار زندانی فلسطینی در نخستین مرحله توافق، اکنون نگاه‌ها به «مرحله دوم» دوخته شده است. مهم‌ترین مانع در این مسیر، بی‌اعتمادی میان دو طرف است. بازگرداندن پیکر گروگان‌های کشته‌شده می‌تواند آزمونی حیاتی برای اراده حماس در همکاری و اعتمادسازی باشد. در مقابل، اگر این روند ناکام بماند، اجرای ادامه توافق با دشواری روبه‌رو خواهد شد.
اسرائیل از غزه خارج می‌شود؟
بر اساس طرح ترامپ، اسرائیل باید در مرحله دوم عقب‌نشینی کند، اما تحقق این بند بعید به نظر می‌رسد. تل‌آویو امنیت را بر سیاست ترجیح می‌دهد و شرط خروج را خلع سلاح کامل حماس و تضمین وجود نیروی بین‌المللی در غزه می‌داند.
هم‌زمان دولت ائتلافی نتانیاهو تحت فشار شدید احزاب راست افراطی است که با هرگونه عقب‌نشینی مخالفت می‌کنند. در نتیجه، احتمال خروج کامل ارتش از غزه اندک است و در این صورت شرایط آتش‌بس تغییر خواهد کرد.
بحران انسانی در غزه
براساس برآوردها، ۸۰ درصد از غزه به ویژه زیرساخت‌های حیاتی آن ویران و اکثر مردم آواره شده‌اند. نیاز فوری به غذا، دارو، تجهیزات پزشکی و سرپناه وجود دارد.
اما ورود کمک‌ها همچنان به شدت تحت کنترل اسرائیل است و مسیر‌های امدادی ناامن هستند. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر ورود گسترده کمک‌ها تسهیل نشود، ناامنی و غارت تداوم خواهد یافت و بازسازی ناممکن می‌شود.
حماس و مسئله خلع سلاح
تحلیل‌گران می‌گویند که پذیرش آتش‌بس از سوی حماس نشانه تغییر ایدئولوژیک نیست بلکه تاکتیکی است. این گروه با فشار شدید نظامی و منطقه‌ای مواجه شد و برای حفظ بقای سیاسی خود وارد توافق شد.
بااین‌حال، حماس همچنان با خلع سلاح کامل و خروج از قدرت مخالفت می‌کند و تلاش دارد با حمایت ترکیه و مصر، نقشی در آینده سیاسی غزه حفظ کند.
آینده دولت فلسطینی
یکی از بند‌های طرح ترامپ گفت‌و‌گو درباره ایجاد دولت فلسطینی است. نتانیاهو به احتمال زیاد با استناد به «شرایط ناپایدار» و ضعف تشکیلات خودگردان، از اجرای این بند طفره خواهد رفت.
مخالفت داخلی اسرائیل با ایده دولت فلسطینی می‌تواند مانع مشارکت فعال کشور‌های عربی در بازسازی و اداره غزه شود.
بحران در کرانه باختری
با کاهش درگیری در غزه، احتمال افزایش خشونت در کرانه باختری وجود دارد. در موسم برداشت زیتون، گزارش‌هایی از برخورد نظامی با فلسطینی‌ها و آزار آنها منتشر شده است.
حضور گسترده نظامیان اسرائیلی و حملات شهرک‌نشینان می‌تواند اوضاع را بی‌ثبات‌تر کند. در عین حال، ضعف و مشروعیت ازدست‌رفته محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان، به مانع مهمی در مسیر اصلاحات سیاسی تبدیل شده است.
واکنش راست افراطی در اسرائیل
احزاب راست افراطی، که خواستار نابودی کامل حماس بودند، از توقف جنگ ناخشنود هستند.
آنها تهدید به خروج از دولت کرده‌اند، اما در شرایط کنونی با محبوبیت نسبی بازگشت گروگان‌ها، بعید است از ائتلاف جدا شوند.
هرچند اگر مرحله دوم شامل خروج گسترده ارتش یا مذاکره با فلسطینی‌ها باشد، احتمال فروپاشی ائتلاف وجود دارد.
طرح ایجاد نیروی بین‌المللی و دولت موقت غزه
بر اساس طرح مشترک ترامپ و مؤسسه تونی بلر، نهادی به نام «اداره انتقالی بین‌المللی غزه» شکل می‌گیرد که با پشتیبانی «نیروی امنیتی بین‌المللی» متشکل از نیرو‌های عرب و اسلامی اداره خواهد شد. تونی بلر نقش محوری در هدایت این سازوکار دارد و کشور‌های مصر، اردن، امارات، عربستان، ترکیه و چند قدرت غربی نیز در آن مشارکت خواهند داشت. موفقیت این طرح منوط به توان این نیرو برای مقابله با بقایای حماس است.
بازگشت احتمالی تشکیلات خودگردان فلسطین
به‌رغم ناکارآمدی و فساد داخلی، تشکیلات خودگردان همچنان تنها گزینه ممکن برای اداره مدنی غزه است.
مشارکت آن در انتخابات آینده و پذیرش اصلاحات حکمرانی می‌تواند مشروعیت جدیدی برای روند سیاسی فلسطین ایجاد کند. برگزاری انتخابات آزاد در غزه و کرانه باختری برای تثبیت صلح حیاتی خواهد بود.
نقش کشور‌های عربی و ترکیه
کشور‌های عربی قرار است در بازسازی، کمک مالی و آموزش نیرو‌های امنیتی فلسطینی نقش ایفا کنند، هرچند بیشتر آنها تمایل ندارند نیرو‌های نظامی اعزام کنند.
ترکیه نیز به‌واسطه روابط نزدیک با فلسطینیان و توان مهندسی و امدادی خود، یکی از بازیگران مؤثر در روند بازسازی خواهد بود.
پیگرد‌های حقوقی بین‌المللی
پایان جنگ تغییری در صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند دسترسی بازرسان به غزه و گردآوری شواهد را تسهیل کند.
پرونده‌هایی علیه رهبران حماس و احتمالا مقام‌های اسرائیلی در حال بررسی است، هرچند فشار‌های سیاسی ممکن است روند را کند سازد.
آینده همکاری امنیتی واشنگتن و تل‌آویو
با نزدیک شدن به پایان یادداشت تفاهم نظامی آمریکا و اسرائیل (۲۰۲۸)، تجربه دو سال اخیر جنگ، چارچوب توافق بعدی را شکل خواهد داد. انتظار می‌رود واشنگتن بر تقویت فناوری‌های دفاعی، کاهش تلفات غیرنظامی و هم‌افزایی صنعتی تأکید کند.
در عین حال، آمریکا خواهد کوشید ضمن حفظ برتری نظامی اسرائیل، از تشدید مسابقه تسلیحاتی در منطقه جلوگیری کند.
به نظر می‌رسد که پایان جنگ، فرصتی برای گام‌های پایدارتر برای ایجاد ثبات در منطقه به وجود آورده است. با این همه، اجرای کامل توافق آتش‌بس به ویژه خلع سلاح حماس و خروج این گروه از غزه و تشکیل دولت فلسطینی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.