دیپلماسی روی لبه تیغ؛ مذاکرات ایران و آمریکا از سر گرفته می‌شود؟
سه روز پس از سفر معاون وزیر خارجه ایران به عمان، آنچه پشت پرده در جریان بود آشکار شد. فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت تایید کرد که ایران پیام‌هایی از آمریکا دریافت کرده. وزیر خارجه عمان هم در نشست «گفت‌وگوی منامه» در بحرین حمایت این کشور را از مذاکرات ایران و آمریکا اعلام کرد.
به گزارش اقتصادآنلاین، همزمان با افزایش تحرکات دیپلماتیک، سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران هم در مصاحبه با شبکه قطری الجزیره از آمادگی ایران بر رفع نگرانی از برنامه هسته‌ای و مذاکره با آمریکا سخن گفت. مذاکره‌ای که البته همچنان به گفته عراقچی باید «غیرمستقیم» باشد.
هنوز هیچ اطلاعاتی از جزییاتی پیام آمریکا یا پیام‌های ردوبدل‌شده در دست نیست. مواضع رسمی وزیر خارجه اما نشان می‌دهد که ایران از خطوط قرمز خود یعنی غنی‌سازی در خاک کشور عقب ننشسته است.
مجید تخت‌روانچی معاون وزیر خارجه نیز در عمان تاکید کرده بود که مذاکره‌ای که نتیجه آن از قبل مشخص باشد معنا ندارد. اظهارنظری که نشان می‌دهد آمریکا احتمالا در پیام خود شروط یک‌طرفه‌ای را برای توافق اعلام کرده است.
با این همه، روندهای دیپلماتیک متوقف نشده و حتی شایعاتی درباره سفر ازپیش‌برنامه‌ریزی‌نشده وزیر خارجه به عمان منتشر شد. شایعاتی که البته فعلا تکذیب شده است.
عمان؛ میانجی سنتی تهران و واشنگتن
عمان، از زمان دولت باراک اوباما تاکنون، یکی از معدود کشورهای عربی است که روابط متوازن خود را با تهران و واشنگتن حفظ و چندین بار مسیر گفت‌و‌گو را تسهیل کرده است.
نخستین تماس‌های محرمانه درباره توافق هسته‌ای از کانال عمان برقرار شد و حالا، پس از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، بار دیگر نام عمان به عنوان «محور گفت‌و‌گو‌های جدید» مطرح شده است.
پیش از آغاز جنگ، پنج دور مذاکره غیرمستقیم با میانجی‌گری عمان برگزار شد. دور ششم، که بنا بود درباره کاهش سطح غنی‌سازی و بازگشت بخشی از نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد، با آغاز تجاوز اسرائیل به خاک ایران و پاسخ متقابل ایران لغو شد.
وزیر خارجه عمان با اشاره به همین توقف گفت: «درست سه روز پیش از دور ششم و احتمالاً تعیین‌کننده مذاکرات، اسرائیل در یک خرابکاری غیرقانونی و مرگبار اقدام به بمباران کرد.»
به گفته او، مسقط همچنان امیدوار است «سازوکاری جامع‌تر برای گفت‌و‌گو با همه کشورهای منطقه، از جمله ایران، عراق و یمن» شکل بگیرد.
حمایت قطر از مذاکرات
همزمان با تلاش عمان، قطر نیز به‌طور آشکار وارد صحنه شده است. محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر و وزیر خارجه قطر، گفته است: «مذاکرات جدی ایران و آمریکا می‌تواند به توافقی منجر شود که برای همه خوب خواهد بود.»
دوحه پیش‌تر هم در تماس‌های غیررسمی میان تهران و واشنگتن نقش تسهیل‌گر داشت.
تحلیل‌گران منطقه‌ای می‌گویند که دوحه و مسقط، هر دو در پی تثبیت نقش خود به‌عنوان بازیگران «امنیت‌ساز» در منطقه خلیج فارس هستند.
تغییر موضع کشورهای حاشیه خلیج فارس
در کنار عمان و قطر، نشانه‌هایی از تغییر تدریجی در مواضع دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس نیز دیده می‌شود. بحرین، که تا پیش از این، همراه با عربستان سعودی موضعی تند علیه ایران داشت، در میزبانی از کنفرانس منامه، فضای نسبتاً متعادلی برای اظهارنظر عمان و قطر فراهم کرد.
به گفته منابع دیپلماتیک حاضر در نشست، وزیر خارجه عمان از اعضای شورا خواسته است «از هر تلاشی برای گفت‌و‌گو با ایران حمایت کنند.» این تغییر لحن در حالی رخ می‌دهد که ریاض و ابوظبی نیز پس از احیای روابط در دو سال گذشته، در حال بازتعریف روابط امنیتی و سیاسی خود با ایران هستند.
تحلیل‌گران این رویکرد را بخشی از چرخش کشورهای خلیج فارس در راستای تنش‌زدایی می‌دانند.
چراکه این کشور‌ها از یک سو از تداوم جنگ ایران و اسرائیل و تأثیر مستقیم آن بر ثبات منطق نگران هستند و از سوی دیگر خطر هژمونی اسرائیل و آمریکا را در منطقه احساس می‌کنند.
تهران و واشنگتن و پافشاری بر مواضع
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در گفت‌و‌گو با شبکه الجزیره تأکید کرده است که تهران «آماده گفت‌و‌گو برای رفع نگرانی‌ها درباره برنامه هسته‌ای» است.
او در عین حال هرگونه گفت‌و‌گو درباره برنامه موشکی یا توقف غنی‌سازی را مردود دانسته است. عراقچی گفت: «هیچ فرد عاقلی خلع سلاح خود را نمی‌پذیرد. آنچه با جنگ به دست نیامده، نمی‌تواند با سیاست داده شود.»
در واشنگتن نیز مواضع دوگانه و متناقض پس از جنگ ادامه داشت. در آخرین اظهارنظر، جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور، اعلام کرده که واشنگتن «استفاده از همه راه‌حل‌های دیپلماتیک برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را تا بی‌نهایت دنبال خواهد کرد.»
استیو ویتکاف نماینده ویژه ترامپ هم گفته که کاخ سفید امیدوار به توافقی دیپلماتیک با ایران است.
با این همه، تهدید‌ها و تشدید سیاست فشار حداکثری همچنان از سوی آمریکا و متحدان اروپایی ادامه دارد.
نشست شورای حکام و احتمال افزایش تنش
تحرکات تازه دیپلماتیک درست در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین صورت می‌گیرد. نشستی که نخستین پس از فعال شدن «مکانیسم ماشه» از سوی سه کشور اروپایی است.
ممکن است در این نشست، مواضع یا اقدامات اروپایی‌ها منجر به افزایش تنش میان طرفین شود.
ایران، روسیه و چین بازگشت تحریم‌های شورای امنیت را به رسمیت نمی‌شناسند، اما مدیرکل آژانس، رافائل گروسی، می‌گوید: «فعالیت‌هایی در نزدیکی محل نگهداری ذخایر اورانیوم ایران شناسایی شده است»، هرچند تأکید می‌کند که ایران «در حال حاضر غنی‌سازی فعال انجام نمی‌دهد.»
در همین حال، وزیر خارجه مصر که در ماه سپتامبر میان ایران و آژانس نقش میانجی ایفا کرده بود، با عباس عراقچی و گروسی تماس گرفته و از ادامه تلاش برای احیای توافق نظارتی خبر داده است. توافقی که ایران اعلام کرد در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه ملاموضوع خواهد بود.
نکته، اما اینجاست که به نظر می‌رسد قاهره نیز به جمع میانجی‌های فعال در پرونده هسته‌ای ایران افزوده شده است.
دیپلماسی روی لبه تیغ
دیپلماسی همچنان روی لبه تیغ حرکت می‌کند. اما مشخص نیست که تهران و واشنگتن در کدام نقطه به اشتراکی برای گفت‌و‌گو و خروج از بن‌بست می‌رسند. تا اینجا، مواضع آمریکا همچنان بر همان پاشنه قبلی می‌چرخد. اما به نظر می‌رسد کشورهای میانجی تلاش می‌کنند تا تنش‌ها کاسته و احتمال از سرگیری گفت‌و‌گو‌ها و حصول توافق افزوده شود.