تصمیم غیرمنتظره عربستان درباره سفر حج / ایران نقره‌داغ شد
در حالی‌که کشورهای منطقه یکی‌یکی از امتیاز تازه عربستان بهره‌مند می‌شوند، تصمیمی ناگهانی در ریاض باعث شد نام ایران از فهرست کنار گذاشته شود؛ حرکتی آرام اما سنگین که بسیاری آن را نقره‌داغ شدن تهران در سیاست جدید حج تعبیر می‌کنند.
به گزارش اقتصاد آنلاین ، تحولی بی‌سابقه در مسیر یکی از بزرگ‌ترین آیین‌های دینی جهان در حال شکل‌گیری است؛ سفری که همیشه جمعی، منظم و تحت نظارت بوده، اکنون ممکن است به تجربه‌ای فردی و شخصی تبدیل شود.
عربستان حج را «سفر شخصی» کرد
در تصمیمی کم‌سابقه و جنجالی، دولت عربستان از امروز ۱۷ آبان امکان ثبت‌نام و دریافت ویزای شخصی برای حج تمتع را از طریق پلتفرم رسمی «نسک» برای برخی کشور‌ها فعال کرده است. به این ترتیب زائران می‌توانند بدون حضور در کاروان‌های حج و بدون راهنما مستقیماً برای سفر به مکه اقدام کنند.
وزارت حج و عمره عربستان با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «زائران کشورهای مشخص می‌توانند به‌طور مستقیم و بدون واسطه، از طریق سامانه نسک برای زیارت خانه خدا ثبت‌نام و خدمات اقامت، حمل‌ونقل و پذیرایی را انتخاب کنند.»
حذف کاروان‌ها و نقش دولت‌ها
این تغییر، گام دیگری در مسیر الکترونیکی‌سازی و خصوصی‌سازی مراسم حج است که از دوران پساکرونا آغاز شد. از سال گذشته، کشورهای پاکستان و هند نخستین مقصد‌هایی بودند که امکان حج بدون واسطه را تجربه کردند و امسال نوبت به اندونزی و ترکیه رسیده است.
با اجرای این طرح، تمام مراحل سفر—from ثبت‌نام تا پرداخت هزینه‌ها—به‌صورت شخصی و آنلاین انجام می‌شود. با این حال، هنوز برای زائران ایرانی چنین امکانی فراهم نشده است.
واکنش‌ها به تصمیم جدید
برخی ناظران مذهبی در کشورهای اسلامی، این اقدام عربستان را تغییری اساسی در مفهوم سنتی حج می‌دانند.
«عبدالله الغامدی»، پژوهشگر امور حج در عربستان، معتقد است که «حج در قرن جدید باید مانند هر سفر بین‌المللی دیگر باشد؛ هر فرد خودش مسئول سفر و ثبت‌نام است و نیازی به دخالت دولت‌ها یا واسطه‌ها ندارد.»
در مقابل، «یوسف حنفی»، مدیر امور دینی اندونزی، هشدار داده است که فردی شدن حج ممکن است روح جمعی و تربیتی این فریضه را تضعیف کند. او می‌گوید: «حج تور تفریحی نیست؛ فرصتی برای همبستگی امت اسلامی است. اگر هر کس به‌تنهایی برود، معنویت آن از بین می‌رود.»
چشم‌انداز ۲۰۳۰ و اهداف اقتصادی
تصمیم عربستان بخشی از چشم‌انداز ۲۰۳۰ است که هدف آن، افزایش گردشگری مذهبی و کاهش وابستگی دولت به درآمد‌های نفتی عنوان می‌شود. مقامات سعودی می‌گویند دیجیتالی‌سازی خدمات حج به جذب میلیون‌ها زائر بیشتر و مدیریت ساده‌تر کمک خواهد کرد.
با این حال، کارشناسان مذهبی و فرهنگی هشدار می‌دهند که تبدیل حج به تجربه‌ای شخصی و تجاری می‌تواند به تدریج ماهیت دینی آن را تغییر دهد. برخی حتی خواستار ورود سازمان همکاری اسلامی (OIC) برای بررسی ابعاد دینی، اجتماعی و سیاسی این تصمیم شده‌اند.
نگرانی از «تجاری شدن» آیین مقدس
تحلیلگران می‌گویند اگرچه فناوری می‌تواند فرآیند‌های حج را آسان‌تر کند، اما نباید روح آیینی، معنوی و جمعی این مناسک را فدای سود اقتصادی کرد. به باور آنان، حج بیش از آنکه سفری فردی باشد، تمرینی جهانی برای اتحاد، مساوات و فروتنی انسان‌ها در برابر خداوند است — مفهومی که ممکن است در ازدحام رقابت‌های اقتصادی و دیجیتال‌سازی محو شود.