معامله پنهان در جاکارتا؛ تراشه‌های آمریکایی در خدمت چین
در حالی‌که دولت آمریکا فروش تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی شرکت انویدیا به چین را ممنوع کرده است، بررسی‌های وال‌استریت ژورنال نشان می‌دهد حدود ۲۳۰۰ تراشه انویدیا در یک مرکز داده در جاکارتا برای استفاده یک شرکت چینی آماده بهره‌برداری است؛ معامله‌ای پیچیده که اگرچه قوانین آمریکا را نقض نکرده، اما نگرانی‌های امنیتی تازه‌ای ایجاد کرده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اوایل ماه جاری به‌صراحت اعلام کرد که نمی‌خواهد شرکت انویدیا تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی خود را به چین بفروشد.
اما در داخل ساختمانی بلند و بدون پنجره در پایتخت اندونزی، حدود ۲۳۰۰ عدد از همین تراشه‌ها آماده‌اند تا برای یک شرکت چینی فعال در حوزه هوش مصنوعی به کار گرفته شوند.
روزنامه «وال استریت ژورنال» در گزارشی به تلاش چین برای دسترسی به پیشرفته‌ترین تراشه‌های آمریکایی پرداخت. این رسانه در گزارش خود نوشت:
تحقیقات روزنامه وال‌استریت ژورنال نشان می‌دهد چگونه زنجیره‌ای از معاملات میان چند کشور، این تراشه‌ها را به مرکز داده‌ای رسانده که میان یک مدرسه خصوصی و مجتمع آپارتمانی لوکس در جاکارتا قرار دارد. شرکتی که این معامله را ترتیب داده، زیرمجموعه یک شرکت چینی است که در فهرست سیاه تجاری آمریکا قرار دارد.
با وجود قوانین آمریکا که با هدف جلوگیری از دسترسی چین به سخت‌افزار‌های پیشرفته فناوری وضع شده‌اند، هیچ شواهدی وجود ندارد که این معاملات ناقض قوانین ایالات متحده باشند.
واکنش مقام‌های امنیتی و موضع انویدیا
برخی مقام‌های پیشین و کنونی امنیت ملی آمریکا معتقدند باید معاملاتی مانند مورد جاکارتا به‌دقت بررسی شوند. در مقابل، شرکت‌هایی نظیر انویدیا استدلال می‌کنند که محدودیت‌های صادراتی باید کاهش یابد؛ زیرا به گفته آنان، بهتر است سایر کشور‌ها به فناوری آمریکایی وابسته بمانند تا این وابستگی به نوآوری و اشتغال در آمریکا کمک کند.
آمریکا و چین در رقابتی تسلیحاتی در حوزه هوش مصنوعی قرار دارند؛ فناوری‌ای که می‌تواند مزایای نظامی و اقتصادی قابل‌توجهی به همراه داشته باشد. برتری آمریکا در این رقابت ناشی از حضور شرکت انویدیا پیشتاز جهانی در تولید تراشه‌های هوش مصنوعی در ایالت کالیفرنیاست. از سال ۲۰۲۲، چین به دلایل امنیت ملی از خرید پیشرفته‌ترین نیمه‌رسانا‌های آمریکایی منع شده است.
سقوط سهم بازار انویدیا در چین
جنسن هوانگ، مدیرعامل انویدیا، اخیراً اعلام کرده سهم بازار این شرکت در چین از ۹۵ درصد به صفر کاهش یافته است؛ نتیجه مستقیم محدودیت‌های صادراتی آمریکا. با این حال، شرکت‌ها و نهاد‌های چینی همچنان از محصولات انویدیا استفاده می‌کنند.
برخی از آنان تراشه‌ها را از طریق واسطه‌ها به‌صورت فیزیکی وارد چین می‌کنند. روش دیگری که روزبه‌روز رواج بیشتری یافته و پیش‌تر در استرالیا و مالزی نیز به‌کار گرفته شده اجاره توان پردازشی در خارج از چین و انتقال داده‌ها به داخل کشور است؛ گاه حتی با جابه‌جایی فیزیکی هارددیسک‌ها در چمدان‌ها، طبق گزارش‌های پیشین این روزنامه.
چهار گام تا ورود فناوری آمریکایی به شرکت چینی
در مورد اندونزی، وال‌استریت ژورنال توانسته مسیر این تراشه‌ها را از ابتدا تا انتها دنبال کند و نهاد‌های دخیل در معامله را شناسایی نماید. فناوری آمریکایی از طریق چهار مرحله در اختیار یک شرکت چینی قرار گرفته است.
۱. فروش تراشه‌ها از سوی انویدیا به شریک تجاری نیمه‌چینی
انویدیا تراشه‌های خود را به شرکای تجاری می‌فروشد که وظیفه ساخت سرور‌های مورد نیاز برای پردازش هوش مصنوعی را بر عهده دارند. یکی از این شرکا شرکت آمریکایی «ایورِس» (Aivres) است که دفتر مرکزی آن در دره سیلیکون قرار دارد. شرکت مادر ایورس، به میزان یک‌سوم، در مالکیت شرکت چینی «اینسپور» (Inspur) است؛ شرکتی فناوری‌محور که در سال ۲۰۲۳ از سوی دولت آمریکا به‌دلیل همکاری در ابررایانه‌های نظامی در فهرست سیاه تجاری قرار گرفت.
انویدیا حق انجام معامله مستقیم با اینسپور یا زیرمجموعه‌هایی از آن که امسال در فهرست سیاه افزوده شده‌اند را ندارد، اما قوانین شامل شرکت‌های مستقر در آمریکا مانند ایورس نمی‌شود. ایورس روابط نزدیکی با انویدیا دارد و حتی یکی از حامیان اصلی مهم‌ترین رویداد شرکتی انویدیا در سال جاری بود.
۲. یافتن خریدار اندونزیایی برای سرور‌های مجهز به تراشه‌های انویدیا
در میانه سال ۲۰۲۴، به گفته منابع آگاه، ایورس مذاکراتی را با بخش خدمات ابری شرکت مخابراتی «ایندوسات اوریدو هاچیسون» در اندونزی آغاز کرد. این شرکت اندونزیایی ۳۲ رک سرور مدل GB۲۰۰ ساخت انویدیا را به ارزش تقریبی ۱۰۰ میلیون دلار از ایورس خریداری کرد. هر رک شامل ۷۲ تراشه پیشرفته بلک‌وِل (Blackwell) انویدیا است.
در مجموع، حدود ۲۳۰۰ تراشه خریداری‌شده از نظر توان پردازشی در مقایسه با ده‌ها یا صد‌ها هزار تراشه‌ای که معمولاً برای توسعه سامانه‌های پیشرفته هوش مصنوعی مورد نیاز است، مقیاسی نسبتاً کوچک محسوب می‌شود.
ایندوسات یک سرمایه‌گذاری مشترک میان شرکت مخابراتی قطری «اوریدو» و گروه هنگ‌کنگی «سی‌کی هاچیسون» است.
۳. مشتری چینی وارد صحنه می‌شود
به گفته برخی منابع، ایندوسات تنها پس از اطمینان از وجود مشتری نهایی و با کمک ایورس اقدام به خرید سرور‌ها کرد. مشتری مذکور شرکت استارت‌آپ چینی «INF Tech» مستقر در شانگهای است.
INF توسط «چی یوان»، استاد دانشگاه و رئیس مؤسسه هوش مصنوعی دانشگاه فودان در شانگهای، تأسیس شده است. به گفته منابع مطلع، نمایندگانی از دانشگاه فودان در مذاکرات این قرارداد حضور داشتند، اما در نهایت INF قرارداد مربوط به توان پردازشی را امضا کرد.
۴. هدف شرکت چینی؛ کاربرد در مالی و سلامت
به گفته یکی از افراد آگاه، تا ماه اکتبر سرور‌ها تحویل داده شده و در حال نصب بودند. این فرد افزود پس از آغاز به کار، تراشه‌ها برای آموزش سامانه‌های هوش مصنوعی در زمینه‌های مالی و پژوهش‌های علمی مانند کشف دارو مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
وکلای آشنا با مقررات کنترل صادرات آمریکا می‌گویند تا زمانی که شرکت چینی از این تراشه‌ها برای مقاصد نظامی یا تسلیحات کشتار جمعی استفاده نکند، این معامله با قوانین صادراتی دولت ترامپ مطابقت دارد.
نگرانی‌ها درباره هم‌افزایی نظامی-غیرنظامی چین
با این حال، طرفداران کنترل‌های سختگیرانه‌تر بر فناوری معتقدند چنین معاملات غیرمستقیمی نگران‌کننده است. آنان هشدار می‌دهند که شرکت‌های چینی، حتی اگر در حال حاضر پروژه‌های صرفاً تجاری داشته باشند، ممکن است طبق سیاست «ادغام نظامی-غیرنظامی» پکن، بعد‌ها برای همکاری با ارتش چین فراخوانده شوند.
در واپسین روز‌های دولت بایدن، قانونی تنظیم شد که قرار بود کنترل فروش تراشه‌های پیشرفته آمریکایی به کشور‌هایی مانند اندونزی را ــ که جزو متحدان نزدیک واشنگتن نیستند ــ سخت‌تر کند. اما دولت ترامپ بعداً اعلام کرد این قانون را اجرا نخواهد کرد.
بحث درباره مقررات صادراتی و نقش شرکت‌ها
به گفته «تیا کندلر»، از مقام‌های پیشین کنترل صادرات در دولت بایدن، این قانون در صورت اجرا به آمریکا اجازه می‌داد مشتریان و اهداف خرید تراشه‌ها را پیش از فروش بررسی کند، به‌ویژه زمانی که صادرکننده در فهرست سیاه امنیت ملی یا «فهرست نهادها» قرار دارد.
او افزود: «اکنون دولت وظیفه بررسی و دقت لازم را بر عهده شرکت‌ها گذاشته است.»
ایورس به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخ نداده است. سخنگوی انویدیا گفت تیم تطبیق این شرکت، شرکای تجاری را پیش از دریافت محصولات ارزیابی و تأیید می‌کند.
سخنگوی انویدیا اظهار داشت: «ما از دیدگاه دولت ترامپ برای حفظ رهبری آمریکا در حوزه هوش مصنوعی و ایجاد فرصت‌های شغلی حمایت می‌کنیم. مقررات دولت بایدن میلیارد‌ها دلار هزینه بر دوش مالیات‌دهندگان گذاشت، نوآوری را تضعیف کرد و میدان را به رقبای خارجی واگذار نمود.»
استارت‌آپ چینی و گسترش جهانی فعالیت‌ها
سخنگوی بخش کنترل صادرات وزارت بازرگانی آمریکا از اظهار نظر خودداری کرد. در وب‌سایت شرکت استارت‌آپ INF آمده است که این شرکت محصولات هوش مصنوعی متمرکز بر حوزه‌های مالی و سلامت می‌فروشد. این شرکت در سال ۲۰۲۱ توسط چی یوان، شهروند آمریکایی زاده چین و دارنده دکترای مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT)، تأسیس شده است. یوان از نخستین دانشمندان یادگیری ماشینی در شرکت علی‌بابا بود؛ شرکتی چینی که از حامیان مالی INF به شمار می‌آید.
به گفته منابع آگاه، این استارت‌آپ قصد دارد فعالیت خود را فراتر از مرز‌های چین گسترش دهد و با اپراتور‌های مراکز داده در سنگاپور، مالزی و تایلند همکاری کند تا خدمات توسعه هوش مصنوعی ارائه دهد.
اظهارات ایندوسات و آینده تجارت تراشه‌ها
در پاسخ به پرسش درباره قرارداد با ایندوسات، شرکت INF اعلام کرد که هیچ پروژه‌ای با کاربرد نظامی انجام نمی‌دهد و با قوانین صادراتی آمریکا مطابقت کامل دارد.
«ویکرام سینها»، مدیرعامل ایندوسات اوریدو هاچیسون، که در دفتر مرکزی این شرکت در کنار یک رک سرور ایستاده بود، گفت ایندوسات با شرکت‌های بین‌المللی همکاری می‌کند.
او افزود: «هر مشتری خارجی، خواه آمریکایی باشد یا چینی، از همان روند نظارتی عبور می‌کند. اگر مجوز‌ها صادر شود، ما همکاری می‌کنیم.»
ایندوسات در بیانیه‌ای تأکید کرد شرکت INF هیچ دسترسی فیزیکی به تراشه‌ها ندارد و هدف این همکاری، توسعه کاربرد‌های هوش مصنوعی ویژه بازار اندونزی و آسیای جنوب شرقی است.