آغاز بارورسازی ابرها آبان ۱۴۰۴ در برخی نقاط کشور / تهران هنوز میزبان بارورسازی ابرها نیست!
عملیات بارورسازی ابرها در سال آبی جاری کلید خورد. این اقدام استراتژیک، که گام عملی برای مقابله با خشکسالی‌های پیاپی و تلاش برای احیای دریاچه حساس ارومیه محسوب می‌شود، روز گذشته، ۲۴ آبان‌ماه، با اعزام یک فروند هواپیمای مجهز به حوضه آبریز شمال غرب کشور به اجرا درآمد. سرپرست سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آبهای جوی، بر تعهد به اجرای این عملیات بر روی تمامی سامانه‌های بارشی مساعد تأکید کرده است.
به گزارش اقتصادآنلاین، اولین عملیات بارورسازی ابرها در تاریخ ۲۴ آبان‌ماه ۱۴۰۴ با هدف کمک به احیای دریاچه ارومیه و با استفاده از یک فروند هواپیمای مجهز به تجهیزات پیشرفته، در حوضه آبریز این دریاچه به اجرا درآمد. این عملیات، که مطابق با برنامه‌های سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آبهای جوی صورت گرفت، نشان‌دهنده عزم جدی کشور برای استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت منابع آبی است. این اقدام در شرایطی صورت می‌گیرد که ایران همچنان با بحران شدید کم‌آبی و خشکسالی‌های مکرر دست و پنجه نرم می‌کند، و بارورسازی ابرها به عنوان یکی از راهکارهای مکمل در مدیریت منابع آب، مورد توجه قرار گرفته است. هدف اصلی این عملیات، افزایش میزان بارش مؤثر در مناطقی است که پتانسیل بالایی برای تغذیه منابع آب زیرزمینی و سطحی دارند.
جزئیات عملیات بارورسازی ابرها / تمرکز بر سامانه‌های بارشی مناسب
محمد مهدی جوادیان‌زاده، سرپرست سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آبهای جوی، اعلام کرد که این عملیات با بهره‌گیری از یک سامانه بارشی مناسب که از غرب وارد کشور شده بود، انجام پذیرفت. این سامانه، شرایط جوی لازم برای تزریق مواد شیمیایی (معمولاً یدید نقره) به ابرهای سرد را فراهم آورده بود. جوادیان‌زاده تأکید کرد که تلاش بر این است که این عملیات بر روی «همه سامانه‌های وارد شده به کشور که مساعد بارورسازی هستند» تکرار شود.
این فرآیند برنامه‌ریزی شده است که تا نیمه اردیبهشت ماه سال آینده و در صورت مساعد بودن شرایط تا پایان اردیبهشت ماه ادامه یابد. رویکرد سازمان ترکیبی از استفاده از هواپیما و پهپاد خواهد بود. استفاده از هواپیماها امکان عملیات در ارتفاعات بالاتر و تزریق مواد به لایه‌های خاصی از ابر را فراهم می‌کند، در حالی که پهپادها انعطاف‌پذیری بیشتری برای عملیات در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور ارائه می‌دهند.
معیارهای انتخاب سامانه بارشی برای بارورسازی ابرها
انتخاب سامانه‌های بارشی برای عملیات بارورسازی بر اساس معیارهای دقیق هواشناسی صورت می‌گیرد. این معیارها شامل موارد زیر هستند:
سرعت حرکت سامانه: سامانه‌هایی که سرعت عبور مناسبی دارند و فرصت کافی برای عملیات را فراهم می‌کنند، اولویت دارند.
ضخامت و ارتفاع ابر: ابرهایی که دارای ترازهای سرد مناسب (دمای زیر صفر درجه سانتی‌گراد) هستند و پتانسیل تشکیل کریستال‌های یخ را دارند، هدف اصلی هستند.
محتوای آبی ابر: این پارامتر نشان‌دهنده مقدار آب موجود در ابر است. تنها ابرهایی که دارای محتوای آبی کافی برای تبدیل شدن به بارش مؤثر هستند، مورد هدف قرار می‌گیرند.
تهران در انتظار بارش: چرا عملیات در پایتخت انجام نشد؟
یکی از پرسش‌های کلیدی در جریان این آغاز عملیات، وضعیت اجرای این برنامه در استان تهران بود. سرپرست سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آبهای جوی توضیح داد که تاکنون «سامانه بارشی مناسبی» برای اجرای عملیات در تهران مشاهده نشده است.
دلیل اصلی عدم انجام عملیات بارورسازی در تهران در این مقطع، عدم انطباق ابرهای موجود با استانداردهای فنی لازم است. جوادیان‌زاده اشاره کرد که هرچند پیش‌بینی ضعیفی از ورود سامانه‌هایی در روز دوشنبه به منطقه تهران وجود دارد، اما قطعیت کافی برای مناسب بودن معیارها (از جمله دما، ضخامت و محتوای آبی ابر) برای بارورسازی وجود ندارد. اجرای عملیات در شرایط غیرمساعد نه تنها بی‌فایده است، بلکه می‌تواند منجر به اتلاف منابع و کاهش اعتماد عمومی به این فناوری شود. مسئولان اعلام کردند به محض مناسب تشخیص داده شدن شرایط جوی در تهران، عملیات نیز در این استان آغاز خواهد شد.
کوهرنگ به عنوان اولویت بعدی بارورسازی ابرها
همزمان، استان چهارمحال و بختیاری به دلیل موقعیت جغرافیایی و نقش حیاتی حوضه آبریز کارون، در کانون توجه قرار دارد. یک سامانه ضعیف برای روزهای آتی در منطقه کوهرنگ پیش‌بینی شده است. این منطقه به دلیل قرارگیری در ارتفاعات زاگرس، پتانسیل بالایی برای دریافت بارش‌های مؤثر از طریق تکنیک‌های بارورسازی دارد. پس از بررسی دقیق و تأیید قابلیت بارورسازی توسط تیم‌های هواشناسی و عملیاتی، عملیات مورد نظر در این استان نیز در دستور کار قرار خواهد گرفت. هدف در این منطقه علاوه بر تغذیه منابع آب محلی، افزایش ورودی سدها نیز می‌باشد.
عملیات بارورسازی ابرها چگونه است؟
بارورسازی ابرها روشی علمی و مهندسی برای تأثیرگذاری بر فرآیندهای ریزفیزیکی داخل ابر است که هدف آن «اخذ آب بیشتر از ابر به شکل باران یا برف» است. این روش بر پایه افزایش هسته‌های متراکم‌کنندهدر محیط ابر بنا شده است. در ابرهای سرد، که حاوی قطرات فوق سرد آب هستند (آبی که دمای آن زیر صفر درجه است اما هنوز منجمد نشده)، تزریق مواد جاذب آب مانند یدید نقره که ساختار بلوری شبیه به یخ دارد، باعث می‌شود قطرات فوق سرد به سرعت به کریستال‌های یخ تبدیل شوند.
در این فرآیند، معادله تعادل حرارتی و فیزیکی ابر تغییر می‌کند. با افزایش تعداد کریستال‌های یخ، رشد آن‌ها به دلیل جذب بخار آب از قطرات آب فوق سرد تسریع می‌شود. وقتی کریستال‌ها به اندازه کافی بزرگ شدند، به دلیل نیروی گرانش، شروع به سقوط می‌کنند و در مسیر نزول، یا به شکل برف به زمین می‌رسند یا اگر از لایه گرم‌تر عبور کنند، به صورت باران مشاهده می‌شوند.
این روش، که در سطح جهان برای استحصال آب از منابع آبهای جوی به عنوان یک راهکار مقرون به صرفه اثبات شده (در شرایط مناسب)، در ایران بیشتر بر افزایش بارش در حوضه‌های آبریز حیاتی متمرکز است.
اجرای موفقیت‌آمیز این عملیات نیازمند رعایت دقیق معیارهای علمی و جوی است. کارشناسان تأکید دارند که هر ابری مناسب نیست؛ این باور که تزریق یدید نقره به هر ابری منجر به بارندگی می‌شود، یک تصور غلط رایج است. شرایط لازم برای موفقیت عملیات شامل موارد زیر است:
دمای مناسب: هسته‌های یدید نقره تنها در دماهای زیر صفر درجه سانتی‌گراد کارایی مؤثر دارند و تبدیل قطرات فوق سرد به یخ را تحریک می‌کنند.
ضخامت ابر: ابر باید ضخامت کافی داشته باشد تا حاوی ذخیره رطوبتی قابل توجهی باشد. ابرهای نازک فاقد پتانسیل لازم برای تولید بارش اضافی هستند.
میزان محتوای آبی ابر (LWC): این عامل تعیین‌کننده است. اگر ابر حاوی آب کافی نباشد، حتی با وجود هسته‌های یخ، پتانسیل بارندگی ناچیز خواهد بود. رابطه تقریبی بین میزان آب موجود در ابر و میزان بارش قابل افزایش، اغلب مورد مدل‌سازی قرار می‌گیرد.
فقدان فرآیندهای بارشی قوی داخلی: بهترین زمان برای عملیات زمانی است که سامانه ابری در مراحل اولیه یا میانی چرخه تکامل خود قرار دارد و هنوز فرآیندهای بارشی داخلی قوی در آن فعال نشده است، زیرا در غیر این صورت، تأثیر تزریق مصنوعی کمتر خواهد بود.