نیمی از خانوار‌ها خودرو ندارند!/ اوضاع خوب ایرانی‌ها در استفاده از لوازم خانگی مدرن

اقتصاد آنلاین _ ندا مؤمن؛ در دنیای پرشتاب امروز، وسایل نقلیه شخصی به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی شهری تبدیل شده‌اند. حرکت میان خیابان‌های شلوغ، انجام کار‌های روزمره و سفر‌های کوتاه خانوادگی همه و همه به نوعی وابسته به وسایل حمل‌ونقل شخصی هستند. بر اساس داده‌های هزینه-درآمد خانوار مرکز آمار در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۴.۹ درصد از خانوار‌های شهری دارای اتومبیل شخصی هستند. از سوی دیگر ۱۲.۵۶ درصد از خانوار‌ها نیز از موتورسیکلت استفاده می‌کنند.

بررسی وضعیت مالکیت وسایل نقلیه در میان خانوار‌های شهری نشان می‌دهد که هنوز همه‌ی خانواده‌ها از وسایل نقلیه‌ی شخصی بهره‌مند نیستند. به این معنا که ۴۵.۱ درصد از خانواده‌ها فاقد خودرو هستند و برای جابه‌جایی‌های روزمره ناچارند از وسایل حمل‌ونقل عمومی یا روش‌های دیگر استفاده کنند. پایین بودن میزان مالکیت وسایل نقلیه شخصی می‌تواند نشانه‌ای از گرانی و تورم، کاهش قدرت خرید خانوار‌ها و افزایش قیمت خودرو باشد.

در مجموع می‌توان گفت در سال ۱۴۰۳ حدود ۶۷.۴۶ درصد از خانوار‌های شهری دارای وسیله نقلیه شخصی شامل خودرو و موتورسیکلت بوده‌اند. این بدان معناست که نزدیک به یک‌سوم خانوار‌های شهری یعنی حدود ۳۲.۵۴ درصد فاقد هرگونه وسیله نقلیه شخصی هستند و برای جابجایی‌های خود بیشتر به حمل‌ونقل عمومی وابسته‌اند.

بررسی وضعیت استفاده خانوار‌های شهری از وسایل نقلیه شخصی در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که تغییر محسوسی در الگوی حمل‌ونقل خانوار‌ها رخ نداده است. بر اساس آمار در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۴.۸ درصد از خانوار‌های شهری دارای اتومبیل شخصی بوده‌اند در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۳ به ۵۴.۹ درصد رسیده است. این افزایش بسیار جزئی ۰.۱ درصدی عملا نشان‌دهنده‌ی ثبات در میزان مالکیت خودرو میان خانوار‌های شهری است. چنین وضعیتی می‌تواند بیانگر آن باشد که شرایط اقتصادی یعنی تورم و کاهش قدرت خرید خانوارها، افزایش قیمت خودرو و هزینه‌های نگهداری آن و محدودیت‌های شهری اجازه‌ی رشد چشمگیر در مالکیت خودرو را نداده است.

در مقابل سهم خانوار‌های دارای موتورسیکلت از ۱۳.۰۲ درصد در سال ۱۴۰۲ به ۱۲.۵۶ درصد در سال ۱۴۰۳ کاهش یافته است. این کاهش نزدیک به نیم درصدی هرچند اندک می‌تواند نشانه‌ای از کاهش تمایل شهروندان به استفاده از موتورسیکلت باشد. عاملی که احتمالا به دلایلی، چون افزایش هزینه‌های سوخت، کاهش توان خرید خانوار‌ها یا محدودیت‌های قانونی در تردد موتورسیکلت‌ها بازمی‌گردد.

در مجموع، داده‌های دو سال اخیر نشان می‌دهد که مالکیت وسایل نقلیه شخصی در شهر‌های کشور در وضعیت تقریبا ثابتی قرار دارد. نه رشد محسوسی در تعداد خودرو‌های شخصی دیده می‌شود و نه موتورسیکلت توانسته جایگاه پررنگ‌تری در میان خانوار‌ها پیدا کند. این ثبات را می‌توان نشانه‌ای از رکود در بازار حمل‌ونقل شخصی و در عین حال تداوم وابستگی بخش بزرگی از جامعه به حمل‌ونقل عمومی دانست. به نظر می‌رسد برای تغییر این روند باید سیاست‌گذاری‌های شهری بر بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، ارتقای قدرت خرید مردم و تسهیل دسترسی به وسایل نقلیه‌ی کم‌مصرف و مقرون‌به‌صرفه متمرکز شود.

خودرو هنوز کالای ثروتمندان است؟

بررسی مالکیت وسایل نقلیه شخصی میان دهک‌های هزینه‌ای خانوار‌ها در سال ۱۴۰۳ نشان‌دهنده تفاوت قابل توجهی در دسترسی خانوار‌ها به خودرو و موتورسیکلت است. در مجموع ۵۴.۹ درصد از خانوار‌های شهری دارای خودرو شخصی و ۱۲.۵۶ درصد دارای موتورسیکلت هستند. بر اساس دهک‌های هزینه‌ای خانوار‌ها می‌توان گفت که سهم خانوار‌های دارای خودرو با افزایش دهک رشد قابل توجهی دارد. در دهک اول تنها ۱۳.۱ درصد خانوار‌ها خودرو دارند در حالی که در دهک دهم این رقم به ۸۲.۸۳ درصد می‌رسد. این الگو نشان‌دهنده وابستگی مستقیم مالکیت خودرو به سطح درآمد است و تأکید می‌کند که خودرو بیشتر در اختیار خانوار‌های با درآمد بالاتر و هزینه‌های بالاتر قرار دارد.

در ادامه در دهک دوم، حدود ۳۱.۲۴ درصد خانوار‌ها خودرو و ۱۰.۸۳ درصد موتورسیکلت دارند. این سهم در دهک سوم به ۴۱.۷۱ درصد برای خودرو و ۱۴.۰۲ درصد برای موتورسیکلت افزایش می‌یابد. دهک چهارم نیز با ۴۷.۱۴ درصد خودرو و ۱۲.۷ درصد موتورسیکلت ادامه می‌یابد و در دهک پنجم به ۵۵.۷ درصد خودرو و ۱۴.۲۷ درصد موتورسیکلت می‌رسد.

در دهک‌های بالاتر، روند افزایش مالکیت خودرو ادامه دارد؛ به طوری که دهک ششم ۶۰.۰۹ درصد، دهک هفتم ۶۷.۳۶ درصد، دهک هشتم ۷۳.۰۵ درصد و دهک نهم ۷۶.۸۲ درصد خانوار‌ها دارای خودرو هستند. اما سهم خانوار‌های دارای موتورسیکلت در این دهک‌ها نوسانی است و بین ۱۱ تا ۱۵.۲۸ درصد قرار دارد بدون آنکه روند مشخصی از افزایش یا کاهش با افزایش درآمد دیده شود.

در مورد موتورسیکلت، الگوی متفاوتی مشاهده می‌شود. سهم خانوار‌های دارای موتورسیکلت در دهک‌های پایین درآمدی نسبتاً بالا است و در دهک اول ۸.۳۲ درصد و در دهک دوم ۱۰.۸۳ درصد است. با افزایش دهک درآمدی، این سهم تغییر چندانی نمی‌کند و حتی در دهک دهم به ۱۰.۷۵ درصد کاهش می‌یابد. این روند نشان می‌دهد که موتورسیکلت عمدتا وسیله نقلیه‌ای است که خانوار‌های کم‌درآمد یا متوسط برای جابجایی خود انتخاب می‌کنند و نقش آن در دهک‌های بالاتر کاهش می‌یابد چرا که خانوار‌های پردرآمد ترجیح می‌دهند خودرو شخصی داشته باشند.

آیا ایرانی‌ها از امکانات ضروری مدرن برخوردارند؟

داده‌های مربوط به مالکیت کالا‌های بادوام خانگی مانند جاروبرقی و ماشین لباسشویی در میان دهک‌های مختلف هزینه‌ای تصویری روشن از سطح رفاه خانوار‌های ایرانی ارائه می‌دهد. بر اساس آمار در مجموع ۹۲.۵۶ درصد از خانوار‌ها جاروبرقی و ۸۹.۶ درصد ماشین لباسشویی دارند. این ارقام نشان می‌دهد که بیشتر خانوار‌های کشور صرف‌نظر از سطح درآمدشان از امکانات ضروری زندگی مدرن برخوردارند.

با بررسی جزئی‌تر دهک‌ها مشاهده می‌شود که حتی در دهک اول هزینه‌ای که کم‌درآمدترین قشر جامعه است ۷۴.۰۴ درصد خانوار‌ها جاروبرقی و ۶۲.۹۷ درصد ماشین لباسشویی دارند. این نسبت در دهک‌های میانی و بالا به بیش از ۹۵ درصد می‌رسد. به بیان دیگر، هرچه سطح درآمد افزایش می‌یابد میزان دسترسی خانوار‌ها به این کالا‌های خانگی نیز بیشتر می‌شود، اما اختلاف میان دهک‌ها در این زمینه بسیار محدود است. این موضوع بیانگر آن است که کالا‌هایی مانند جاروبرقی و ماشین لباسشویی به بخشی از الگوی مصرف عمومی جامعه تبدیل شده‌اند و دیگر صرفا کالایی لوکس محسوب نمی‌شوند.

اما وضعیت رایانه در مقایسه با کالا‌های خانگی تفاوت قابل توجهی دارد. در مجموع تنها ۱۹.۲۵ درصد از خانوار‌های کشور دارای رایانه هستند. در دهک اول هزینه‌ای این رقم تنها ۲.۵۴ درصد است در حالی که در دهک دهم به ۴۵.۹۹ درصد می‌رسد. این اختلاف بزرگ نشان‌دهنده‌ی وجود شکاف عمیق در دسترسی به فناوری میان گروه‌های مختلف درآمدی است. برخلاف کالا‌های خانگی رایانه هنوز به‌طور گسترده در میان خانوار‌های کم‌درآمد نفوذ نکرده و بیشتر در اختیار قشر مرفه و متوسط به بالاست.‌

می‌توان گفت جامعه‌ی ایران در زمینه‌ی رفاه فناورانه و دسترسی به ابزار‌های دیجیتال هنوز نابرابری قابل ملاحظه‌ای وجود دارد. این شکاف می‌تواند در حوزه‌های آموزشی، فرهنگی و شغلی تأثیرگذار باشد، زیرا امروزه برخورداری از رایانه و ابزار‌های فناوری به بخشی اساسی از کیفیت زندگی و فرصت‌های پیشرفت تبدیل شده است.

کدام استان‌ها رکورددار مالکیت خودرو و موتورسیکلت هستند؟

براساس داده‌ها می‌توان گفت که مالکیت خودرو شخصی در ایران به شدت نابرابر است و رفاه خانوار‌ها از استانی به استان دیگر تفاوت‌های چشمگیری دارد. در سال ۱۴۰۳ بیشترین درصد خانوار‌های دارای خودرو در یزد با ۷۵.۹۹ درصد و کرمان با ۷۲.۴۳ درصد ثبت شده است. یعنی تقریبا سه چهارم خانواده‌ها در این استان‌ها خودرو شخصی دارند. در مقابل، استان‌هایی مانند گیلان با ۳۸.۵۵ درصد و سیستان و بلوچستان با ۴۰.۸۶ درصد کمتر از نیمی از خانوار‌ها خودرو دارند و بخش بزرگی از مردم برای رفت‌وآمد روزانه به حمل‌ونقل عمومی یا روش‌های جایگزین متکی هستند. جالب است که در تهران تنها ۵۴.۷۸ درصد خانوار‌ها دارای خودرو هستند یعنی نیمی از خانوار‌ها هنوز مجبورند بدون خودرو زندگی کنند و به حمل‌ونقل عمومی تکیه کنند.

در سال ۱۴۰۳ بیشترین درصد خانوار‌های دارای موتورسیکلت در استان بوشهر با ۵۳.۲۵ درصد و یزد با ۴۷.۴۱ درصد ثبت شده است. یعنی در این استان‌ها تقریبا نیمی از خانوار‌ها دارای موتورسیکلت هستند.

در مقابل، در استان‌هایی مانند البرز با ۱.۶۵ درصد و سمنان با ۰.۳۳ درصد تقریبا هیچ خانواری از موتورسیکلت استفاده نمی‌کند. بیش از ۱۵۰ برابر میان بالاترین و پایین‌ترین استان‌ها اختلاف شدید در مالکیت موتورسیکلت وجود دارد. در تهران پایتخت پرجمعیت کشور تنها ۱۰.۵۵ درصد خانوار‌ها دارای موتورسیکلت هستند.