قانون تقسیم ارث در میان وراث/ ۶ نکته مهم که باید بدانید
قانون تقسیم ارث در ظاهر ساده است، اما جزئیات آن نکات مهمی دارد که آگاهی وارثان از آن ضروری است. کارشناسان حقوقی تأکید می‌کنند که شناخت سهم‌الارث و مقررات مربوط به طبقات و درجات وراث، از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری می‌کند.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از فرارو، برخی از نکات ارث به قدری عجیب و پیچیده است که گاه به دعوای وارثان بر سر ارث می‌انجامد. در این مطلب به قانون تقسیم ارث و ۶ نکته عجیب در ارث می‌پردازیم.
قواعد کلی قانون تقسیم ارث
ارث در حقوق ایران بر دو پایه اصلی «نسب» و «سبب» استوار است و ماده ۸۶۱ این دو ارتباط را معرفی می‌کند. ارتباط نسبی یعنی افرادی که از طریق خونی به یکدیگر مرتبط هستند (مثل پدر و مادر و فرزندان). ارتباط سببی یعنی افراد به وسیله ازدواج به یکدیگر مرتبط هستند مانند زن و شوهر و والدین همسر.
طبقات و درجات وراث در قانون مدنی
قانون مدنی در مواد ۸۶۲ و ۸۶۳ وراث نسبی را در سه طبقه قرار داده است. طبقه اول شامل پدر، مادر، فرزندان و نوه‌هاست؛ طبقه دوم اجداد، خواهر، برادر و اولاد آنها را دربرمی‌گیرد؛ و طبقه سوم شامل عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آنان است. نکته مهم آن است که تا زمانی که حتی یک نفر از طبقه بالاتر زنده باشد، نوبت به طبقه پایین‌تر نمی‌رسد.
سهم‌الارث همسر
طبق ماده ۹۱۳ قانون مدنی اگر متوفی فرزند نداشته باشد، شوهر نصف اموال و زن یک چهارم اموال را به ارث می‌برد. اما اگر متوفی دارای فرزند یا نوه باشد، سهم شوهر به یک‌چهارم و سهم زن به یک‌هشتم کاهش می‌یابد.
همچنین اگر زنی تنها وارث شوهرش باشد، یک‌چهارم را به عنوان «فرض» (سهم تعیین شده) و سه چهارم باقی‌مانده را به عنوان «رد» (بازگشت اموال) دریافت می‌کند.
سهم‌الارث پدر و مادر
بر اساس ماده ۹۰۶ تقسیم ارث، اگر متوفی هیچ فرزندی نداشته باشد و هر دو والدین زنده باشند، مادر یک‌سوم و پدر دو‌سوم سهم می‌برد. اما اگر مادر «حاجب» (وارثی که سهم ارث را کم می‌کند) داشته باشد، سهم مادر از یک‌سوم به یک‌ششم کاهش می‌یابد و باقی ترکه به پدر می‌رسد. چنانچه تنها یکی از والدین زنده باشد و وارث دیگری در طبقه اول وجود نداشته باشد، همه ترکه به همان یک نفر می‌رسد.
سهم‌الارث فرزندان و نوه‌ها
ماده ۹۰۷ قانون مدنی سهم فرزندان را بر اساس جنسیت و تعداد آنان تعیین کرده است. اگر تنها یک فرزند وجود داشته باشد، تمام ارث به او می‌رسد. اگر فرزندان چند نفر باشند و همگی دختر یا همگی پسر باشند، ارث به‌طور مساوی تقسیم می‌شود.
اما اگر ترکیبی از پسر و دختر باشند، سهم پسر دو برابر سهم دختر است. در مورد نوه‌ها، قانون اصل «قائم‌مقامی» را اعمال می‌کند. یعنی اگر پدر یا مادر نوه فوت کرده باشند، نوه به‌جای والد فوت‌شده خود قرار می‌گیرد و سهم او را دریافت می‌کند. اما اگر پدر یا مادر نوه در قید حیات باشند، نوه هیچ سهمی نمی‌برد، زیرا وجود نسل بالاتر مانع ارث‌بری نسل پایین‌تر است.
۶ نکته درباره تقسیم ارث
نکات ارث گاه موجب دعوا و اختلاف میان وارثان می‌شود. به همین دلیل برای جلوگیری از اختلافات ارثی، هر شخص می‌تواند در وصیت‌نامه‌ای تکلیف وارثان را روشن کند و طی صلح عمری ضمن اینکه حق فسخ وصیت‌نامه را برای خود محفوظ دارد، تا زمان حیات خود بتواند از مزایای مال خود بهره ببرد. عجایب ارث عبارتند از:
- سهم الارث زنان در اکثر موارد نصف سهم مردان است. مگر در یک مورد ویژه: اگر شخصی فوت کند و تنها وارثان او یک برادر و یک خواهر باشند که فقط از سمت مادر با او یکی هستند (یعنی مادرشان یکی بوده ولی پدرشان فرق دارد)، قانون می‌گوید وقتی پیوند از طرف «مادر» باشد، جنسیت مهم نیست و ارث مساوی تقسیم می‌شود.
- زن از عین اموال غیرمنقول ارث نمی‌برد، بلکه از ارزش آن ارث می‌برد. این یعنی زن پس از مرگ شوهر صاحب بخشی از خانه یا زمین او نیست و طبق قانون باید سهم او به صورت ریالی پرداخت شود. اما اگر سایر وراث از پرداخت قیمت ملک خودداری کنند، زن می‌تواند حق خود را از عین ملک (خود زمین یا خانه) استیفاء کند.
- نوه‌ها گاهی ارث می‌برند و گاهی نمی‌برند. اگر یکی از والدین نوه در قید حیات باشند، نوه به دلیل وجود وارث طبقه بالاتر ارث نمی‌برد. اما اگر آنها فوت کرده باشند، نوه ارث می‌برد.
- پدر و مادرهمیشه سهم دارند. برخلاف نوه‌ها که از جد خود ممکن است ارث نبرند، حتی اگر نوه‌ها موجود باشند، پدر و مادر متوفی همچنان ارث می‌برد.
- تفاوت مهم میان سهم فرض و قرابت یکی دیگر از عجایب است. یعنی وراثی مانند همسر یا مادر همیشه سهم ثابتی از ترکه دارند، در حالی که سایر وراث بر اساس نزدیکی نسبی‌شان سهم می‌برند.
- قانون ارث عقد موقت را به رسمیت نمی‌شناسد. ماده ۹۴۰ تأکید می‌کند که تنها زوجین دارای عقد دائم از یکدیگر ارث می‌برند. همچنین ماده ۹۴۲ بیان می‌کند اگر مرد چند همسر دائم داشته باشد، سهم همسر در هر حالت به طور مساوی میان تمام زنان تقسیم می‌شود.