دستکاری سامانه‌های بارشی توسط همسایگان ایران / چرا مسیر ابرهای باران‌زا تغییر می‌کند؟

به گزارش اقتصادآنلاین، در روزهای اخیر، موجی از ادعاها و شایعات در فضای مجازی ایران منتشر شده است که محور اصلی آن‌ها «جابجایی سامانه‌های بارشی»، «ممانعت از ورود ابرها» یا «ایجاد بارش گسترده با روش‌های غیرمعمول» توسط کشورهای همسایه یا قدرت‌های خارجی است. این ادعاها در شرایطی مطرح می‌شوند که کشور با چالش‌های حاد و مزمن کم‌آبی، خشکسالی چند دهه‌ای، و کاهش شدید ذخایر سدها دست و پنجه نرم می‌کند.

دستکاری سامانه‌های بارشی ایران؟

دولت و به‌طور خاص، سازمان فناوری‌های نوین آب‌های جوی وزارت نیرو، خود را متعهد به اطلاع‌رسانی شفاف و مبتنی بر علم می‌داند. هدف از این گزارش تخصصی، بررسی علمی این ادعاها، مقایسه مقیاس انرژی طبیعت با توانایی‌های تکنولوژیک بشری، و تشریح دلایل واقعی وضعیت اقلیمی حاکم بر منطقه غرب آسیا است تا ابهامات شکل‌گرفته در اذهان عمومی برطرف شود. این سازمان موضع قاطع خود را مبنی بر تکذیب اینگونه ادعاها اعلام می‌دارد و بر ریشه‌های اقلیمی خشکسالی تأکید می‌کند.

سازمان فناوری‌های نوین آب‌های جوی وزارت نیرو، به‌طور قاطع هرگونه ادعا در خصوص توانایی فناوری‌های انسانی برای دستکاری سامانه‌های عظیم جوی، تغییر مسیر توده‌های هوای بزرگ، یا جلوگیری از ورود ابرهای باران‌زا به فضای سرزمینی ایران را رد می‌کند.

قوانین بنیادین فیزیک جوی

جو زمین یک سیستم دینامیکی بسیار پیچیده است که تحت تأثیر قوانین ترمودینامیک، دینامیک سیالات و جریان‌های اقیانوسی قرار دارد. سامانه‌های بارشی بزرگ، مانند سیکلون‌ها، آنتی‌سیکلون‌ها و جبهه‌های گسترده، بر اساس تعاملات انرژی بین مناطق پرفشار و کم‌فشار در مقیاس قاره‌ای و اقیانوسی شکل می‌گیرند و حرکت می‌کنند.

عدم وجود فناوری اثبات‌شده برای تغییر مسیر ابرهای باران زا

تا به امروز، هیچ دانشمند، دولت، یا مرجع علمی معتبر بین‌المللی، وجود یا توسعه فناوری عملیاتی برای «مهندسی آب و هوای منطقه‌ای» (Regional Weather Engineering) را که قادر به تغییر مسیر ابر در مقیاس قاره‌ای باشد، تأیید نکرده است. تلاش‌های فعلی بشر در حوزه تعدیل آب و هوا (Weather Modification) به شدت محدود بوده و تنها در حوزه بسیار تخصصی «بارورسازی ابرها» در مقیاس محلی و در شرایط مساعد جوی کارایی محدودی دارند (که در بخش چهارم به تفصیل بررسی خواهد شد).

مقایسه انرژی - کوانتومی از قدرت طبیعت در برابر توان بشری

برای درک منطقی محدودیت‌های موجود، لازم است مقیاس عظیم انرژی دخیل در فرآیندهای جوی را با توان محدود فناوری‌های بشری مقایسه کنیم.

۲.۱. انرژی نهفته در سامانه‌های بارشی

هر سیستم جوی، به‌ویژه توده‌های هوای حامل باران یا برف، حامل مقادیر سرسام‌آوری از انرژی پتانسیل و جنبشی است که از تبخیر آب دریاها و اقیانوس‌ها تأمین شده است.

مقیاس‌بندی انرژی: راز ابری که نمی‌توان جابجا کرد

سازمان فناوری‌های نوین آب‌های جوی بر اساس منابع علمی مانند سازمان جهانی هواشناسی (WMO) و IPCC، تأکید می‌کند که تا به امروز هیچ مرجع علمی بین‌المللی وجود چنین فناوری‌هایی را تأیید نکرده است.

توان مصرفی جهانی

برای مقابله با چنین نیرویی، نیاز به تزریق انرژی معادل حداقل یکی از موارد زیر است:

• تولید برق: این انرژی معادل کل برق مصرفی سالانه یک کشور بزرگ صنعتی مانند ایران یا ترکیه در یک دوره چند روزه است که به‌طور پیوسته از منابع طبیعی تأمین می‌شود.

• فناوری موجود: هیچ کشور یا سازمانی در جهان قادر به تولید و هدایت متمرکز این حجم عظیم انرژی (در مقیاس ( 10^{15} ) ژول) به یک نقطه خاص در جو برای تغییر مسیر یک جبهه عظیم هوایی نیست.

نتیجه این مقایسه ساده انرژی نشان می‌دهد که دستکاری سامانه‌های جوی در مقیاس بزرگ، در حوزه فیزیک موجود و فناوری کنونی بشر قرار ندارد.

خشکسالی منطقه‌ای، نه دستکاری محلی

شایعات اغلب تلاش می‌کنند پدیده خشکسالی را به اقدامات عمدی همسایگان نسبت دهند، در حالی که داده‌های بین‌المللی تصویر گسترده‌تری از وضعیت اقلیمی منطقه ارائه می‌دهند.

۳.۱. شواهد بین‌المللی (WMO و NOAA)

بررسی گزارش‌های سازمان جهانی هواشناسی (WMO) و اداره ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده آمریکا (NOAA) نشان‌دهنده یک روند جهانی و منطقه‌ای پایدار است:

• فاز چند دهه‌ای خشکسالی: منطقه غرب آسیا، از جمله ایران، عراق، سوریه، و ترکیه، از ابتدای قرن بیست و یکم وارد یک دوره خشکسالی چند دهه‌ای (Multi-Decadal Drought) شده است. این پدیده از نظر مدت زمان و شدت، بی‌سابقه است.

• الگوی اقلیمی مشترک: این خشکسالی یک پدیده محلی یا محدود به ایران نیست. کشورهای متعددی در یک نوار جغرافیایی وسیع که شامل شرق مدیترانه، آسیای مرکزی و حتی بخش‌هایی از شمال آفریقا می‌شود، به‌طور همزمان با کاهش شدید بارش‌ها و افزایش دما روبرو هستند.

ریشه‌های اصلی: تغییرات در مقیاس بزرگ

ریشه اصلی وضعیت فعلی، تغییرات بزرگ‌مقیاس در گردش جوی سیاره زمین است که تأثیرات آن بر منطقه ما مشهودتر است:

1. تغییر موقعیت کمربندهای فشار: تغییرات اقلیمی باعث جابجایی الگوهای فشار و بادهای غالب شده است. این تغییرات منجر به تغییر در مسیر سامانه‌های بارشی اقیانوس اطلس و مدیترانه شده است که معمولاً به سمت ایران حرکت می‌کردند.

2. افزایش ناپایداری جوی: تغییرات دمایی، ناپایداری‌های جوی را افزایش داده و این امر منجر به وقوع کوتاه‌مدت‌تر و شدیدتر رویدادهای حدی (مانند سیل‌های ناگهانی) و همچنین افزایش طول دوره‌های خشک می‌شود.

3. تأثیر بر رطوبت: تغییرات در دمای سطح اقیانوس‌ها و دریاها بر میزان تبخیر و انتقال رطوبت به سمت فلات ایران تأثیر مستقیم گذاشته است.

بنابراین، آنچه مشاهده می‌شود، پیامد یک فرآیند اقلیمی بزرگ‌مقیاس است و نه صرفاً یک اقدام محلی توسط یک کشور همسایه.

واقعیت علم بارورسازی ابرها (Cloud Seeding)

یکی از فناوری‌هایی که اغلب در شایعات به آن استناد می‌شود، «بارورسازی ابرها» است. درک محدودیت‌های این علم برای تمایز بین واقعیت و خیال ضروری است.

اصول عملیاتی بارورسازی ابرها

بارورسازی ابرها روشی است که در آن مواد شیمیایی معمولاً یدید نقره، به داخل ابرهای با پتانسیل بارش‌زایی تزریق می‌شود تا هسته‌های میعان (Ice Nuclei) برای تشکیل قطرات باران یا بلورهای یخ فراهم شود.

شرایط ضروری:

• حضور ابر: این روش تنها در حضور ابرهایی با غلظت کافی از قطرات فوق سرد آب و با شرایط دمایی و رطوبتی مناسب قابل اجرا است.

• تأثیر محدود: این فناوری نمی‌تواند ابر ایجاد کند؛ صرفاً می‌تواند فرآیند بارش در ابر موجود را تسریع یا بهینه‌سازی نماید.

میزان تأثیرگذاری علمی بارورکردن ابرها

تحقیقات گسترده در سطح جهان نشان می‌دهد که تأثیر بارورسازی ابرها در بهترین حالت، محدود و مقطعی است:

• افزایش بارش: مطالعات علمی معتبر، افزایش بارش را در این روش، در محدوده‌ای بین ۱۰ تا ۲۰ درصد نسبت به حالتی که ابر بدون مداخله باقی می‌ماند، تخمین می‌زنند.

• عدم کارایی در خشکسالی: این میزان افزایش، به هیچ وجه قادر به جبران کسری شدید بارش ناشی از خشکسالی‌های طولانی‌مدت (که معمولاً کسری ۵۰ درصدی یا بیشتر دارند) نیست.

• عدم تغییر الگوی جوی: بارورسازی ابرها هیچ تأثیری بر هدایت جبهه‌های عظیم جوی از مبدأ اقیانوسی ندارد.

هیچ مدرکی دال بر استفاده از این فناوری برای «ایجاد بارش مصنوعی» در مقیاس منطقه‌ای یا جلوگیری از ورود سامانه‌ها وجود ندارد.

 تکیه بر راهکارهای پایدار اقلیم‌محور

سازمان فناوری‌های نوین آب‌های جوی وزارت نیرو، ضمن تأیید حساسیت موضوع کم‌آبی و توجه به دغدغه‌های شهروندان، بر این تأکید دارد که انتشار شایعات غیرمستند نه تنها کمکی به حل بحران نمی‌کند، بلکه توجه جامعه را از راه‌حل‌های واقعی منحرف می‌سازد.

1. تکذیب: هیچ فناوری علمی اثبات‌شده‌ای برای دستکاری آب و هوای منطقه‌ای در مقیاس جوی‌های عظیم وجود ندارد.

2. مقیاس انرژی: انرژی مورد نیاز برای تغییر مسیر سامانه‌های بارشی، میلیون‌ها برابر انرژی‌های در دسترس بشر است.

3. ریشه خشکسالی: وضعیت کنونی نتیجه یک تغییر اقلیمی بزرگ‌مقیاس و چند دهه‌ای در غرب آسیا است.

مسیر معتبر برای مواجهه با کاهش بارش و تغییرات اقلیمی، تکیه بر راهکارهای بلندمدت اقلیم‌محور و توسعه زیرساختی است، نه پذیرش فرضیات توطئه در فضای مجازی. اقدامات در دست انجام شامل موارد زیر است:

• توسعه زیرساخت‌های پایش: ارتقاء شبکه راداری هواشناسی و سامانه‌های پایش جوی برای پیش‌بینی دقیق‌تر ریزش‌ها.

• مدیریت بهینه منابع: تمرکز بر مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی، سطحی و بهینه‌سازی مصرف در بخش‌های کشاورزی و شرب.

• تحقیقات اقلیمی: سرمایه‌گذاری در مدل‌سازی‌های منطقه‌ای برای سازگاری با الگوهای جدید بارش و دما.

وزارت نیرو متعهد است که در صورت دسترسی به هرگونه فناوری نوظهور و عملیاتی در زمینه تعدیل آب و هوا، مراتب را بر اساس پروتکل‌های علمی و با شفافیت کامل به اطلاع عموم برساند.