روزشمار حذف چهار صفر/ پول‌های قدیمی از چه زمانی بی‌اعتبار می‌شوند؟

به گزارش اقتصاد آنلاین، با اینکه قانون حذف چهار صفر در ۱۱ آبان ۱۴۰۴ به تصویب مجلس رسید اما شروع اجرای واقعی آن دو سال پس از تاریخ لازم الاجرا شدن آن از ۱۶ آذر ۱۴۰۴ است. به این ترتیب، ۱۶ آذر ۱۴۰۶ زمان رسمی شروع دوره گذار خواهد بود. این دوره حداکثر سه سال طول می‌کشد و تا ۱۶ آذر ۱۴۰۹ ادامه می‌یابد. پس از آن کشور باید کاملاً به واحد پولی جدید منتقل شده باشد. در این مدت، هم اسکناس فعلی و هم اسکناس جدید هم‌زمان در گردش خواهند بود تا مردم با آرامش بیشتری به تغییرات عادت کنند. دو سال ابتدایی قبل از شروع دوره گذار یعنی از آذر ۱۴۰۴ تا آذر ۱۴۰۶ نیز مربوط به فراهم کردن ترتیبات اجرائی لازم جهت آغاز دوره گذار است.

شروع عرضه اسکناس‌ها و سکه‌های جدید

هم‌زمان با آغاز دوره گذار در ۱۶ آذر ۱۴۰۶، توزیع اسکناس‌ها و سکه‌های واحد پول جدید نیز آغاز می‌شود. بانک‌ها، دستگاه‌های اجرایی و شبکه پرداخت، اسکناس‌های جدید را وارد چرخه خواهند کرد و مردم می‌توانند در معاملات روزمره آنها را دریافت یا خرج کنند.

تعویض اختیاری اسکناس قدیم با جدید برای مدت محدود

در دوره گذار تعویض اسکناس قدیم با جدید اجباری نیست. مردم می‌توانند هر زمان که خواستند اسکناس‌های قدیمی خود را تبدیل کنند یا همچنان از با آن‌ها به خرید و فروش بپردازند. اما این آزادی تا همیشه برقرار نیست. طبق چارچوب‌های اعلام‌شده، پول‌های قدیمی حداکثر تا پایان دوره گذار یعنی حداکثر تا ۱۶ آذر ۱۴۰۹ در چرخه معاملات قابل استفاده خواهند بود. پس از این زمان، اسکناس‌های فعلی دیگر پول رایج نیستند. با این حال، فرصت تبدیل اسکناس‌های قدیمی فوراً به اتمام نمی‌رسد. بانک مرکزی یک بازه زمانی اضافه برای تعویض در نظر می‌گیرد. تعیین این بازه بر عهده هیات عالی بانک مرکزی است. در این مدت مردم می‌توانند با مراجعه به شعب تعیین‌شده، اسکناس‌های قدیمی خود را به پول جدید تبدیل کنند. ولی پس از پایان مهلتی که هیات عالی تعیین می‌کند، اسکناس قدیمی دیگر قابل تبدیل نخواهد بود. این بدان معناست که پس از آن تاریخ، نگه‌داشتن اسکناس قدیمی هیچ ارزش مالی نخواهد داشت.

ایستگاه اول: برچسب‌های دو قیمتی روی همه کالا‌ها

یکی از مهم‌ترین عناصر موفقیت حذف ۶ صفر از لیر در کشور ترکیه در سال ۲۰۰۵ شیوه نمایش قیمت‌ها در دوره گذار بود. در آن سال، تمامی نهاد‌ها و فروشگاه‌ها باید قیمت کالا‌ها و خدمات را به دو شکل قدیم و جدید نمایش می‌دادند. وزارت صنعت و تجارت ترکیه فروشگاه‌ها، رستوران‌ها، تاکسی‌ها و حتی صادرکنندگان قبض‌ها را موظف کرد تا قیمت‌ها را به هر دو واحد نمایش دهند. این اقدام یک سال ادامه داشت و نقش زیادی در آرامش روانی جامعه و جلوگیری از سوءاستفاده ایفا کرد؛

پس ایستگاه اول دوره گذار (حتی چند ماه قبل از شروع دوره گذار) شیوه نمایش قیمت‌ها است؛ بنابراین نمایش دوگانه قیمت‌ها حداقل برای مدت یک سال و حداکثر تا پایان دوره گذار می‌تواند یکی از الزامات و یکی از مهم‌ترین عناصر موفقیت اصلاح پولی باشد. این کار باعث می‌شود مردم بتوانند قیمت‌ها را مقایسه کنند و احساس نکنند تغییر واحد پولی به افزایش قیمت‌ها منجر شده است. نمایش دوگانه قیمت‌ها همان پل ارتباطی است که مردم را به‌تدریج با واحد جدید آشنا می‌کند و از بروز شایعات و نگرانی‌های بی‌اساس مانند گران شدن کالا‌ها جلوگیری می‌کند.

چرا کشور‌ها صفر‌های پولشان را حذف می‌کند؟

حذف صفر اقدامی برای کوچک‌کردن عددهاست، نه کوچک‌کردن ارزش پول. این کار چهار هدف اصلی دارد؛ اولین هدف ساده‌سازی زندگی روزمره است چرا که اعداد کوچک‌تر خواندن قیمت‌ها و محاسبه را آسان‌تر می‌کنند. هدف دوم کاهش خطا‌های حسابداری  است زیرا صفر‌های زیاد احتمال اشتباه را بالا می‌برند. سومین هدف کاهش هزینه چاپ اسکناس است به دلیل اینکه ارزش اسمی اسکناس‌ها منطقی‌تر می‌شود و هدف آخر بهبود روانی است چرا که تجربه ترکیه نشان داد کوچک‌شدن عدد‌ها می‌تواند اعتماد مردم به پول ملی را افزایش دهد.

البته کارشناسان می‌گویند این اقدام فقط زمانی اثرگذار است که در کنار آن، سیاست‌های ضدتورمی نیز به صورت جدی پیگیری شود.

چالش اجرایی بزرگ قانون؛ آیا ایران باید از «ریال جدید» استفاده کند؟

با توجه به تجربه ترکیه، استفاده از نام «ریال جدید» در دوره گذار می‌تواند به مردم کمک کند تفاوت میان مبالغ قدیم و جدید را بهتر تشخیص دهند. سپس پس از پایان دوره گذار، یعنی در سال ۱۴۰۹، واژه «جدید» حذف و نام واحد پول یکپارچه خواهد شد. این فرایند باعث کاهش خطا، افزایش شفافیت و ایجاد اطمینان برای عبور از دوره گذار الزامی است.

درس آموخته‌های مهم از ترکیه؛ اجرای مرحله‌ای و دقیق یک اصلاح بزرگ

اصلاح پولی ترکیه یکی از نمونه‌های موفق در جهان است. این کشور طی دو مرحله، شش صفر از پول خود حذف کرد. فاز اول، سال ۲۰۰۵ بود که با حذف ۶ صفر و معرفی «لیر جدید» همراه بود. اسکناس‌های جدید با اندازه‌های شبیه نسخه‌های قبلی طراحی شدند تا مردم راحت‌تر آنها را تشخیص دهند. فاز دوم، سال ۲۰۰۹ بود که حذف واژه «جدید» و بازگشت به نام اصلی «لیر ترکیه» رخ داد. این مرحله نشان داد که استفاده از واژه «جدید» فقط باید موقت باشد تا به جامعه کمک کند، دوره گذار را پشت سر گذارند.

موفقیت ترکیه ناشی از اطلاع‌رسانی گسترده، هماهنگی میان دستگاه‌ها و طراحی مرحله‌ای اصلاح بود. البته ترکیه در سال‌های اخیر به دلیل عدم اعتقاد اردوغان به استفاده از ابزار نرخ بهره برای کنترل تورم و رویگردانی از روش‌های مهار تورم در علم اقتصاد، دوباره دچار تورم‌های بالا شده و عملا صفرهای لیر در حال افزایش است. بنابراین رعایت همین نکات برای ایران نیز حیاتی است. 

جمع‌بندی؛ مسیر آرام، اما دقیق به سوی پول جدید

ایران از ۱۶ آذر ۱۴۰۶ وارد دوره گذار می‌شود و تا ۱۶ آذر ۱۴۰۹ این مسیر ادامه خواهد داشت. اسکناس‌های جدید از همان روز نخست وارد چرخه می‌شوند و مردم به‌صورت اختیاری می‌توانند پول‌های خود را تعویض کنند. اسکناس‌های قدیمی حداکثر تا سه سال یا پس از پایان دوره گذار معتبر است و پس از آن فقط برای مدت مشخصی که هیات عالی بانک مرکزی تعیین می‌کند قابل تبدیل خواهد بود. اگر این روند با اطلاع‌رسانی گسترده، مهار تورم و همراه‌سازی مردم پیش برود، ایران می‌تواند یکی از آرام‌ترین و موفق‌ترین اصلاحات پولی جهانی را تجربه کند.