پکن محدودیتهای صادراتی را دور میزند؛
معامله پنهان در جاکارتا؛ تراشههای آمریکایی در خدمت چین
| ۲۷/آذر/۱۴۰۴ | ۱۰:۲۳
پیشرفت پنهان در قلب جنگ فناوری؛
پروژه فوق محرمانه چین برای بومیسازی ماشین تولید تراشه
خبرگزاری رویترز از ساخت نمونه اولیه یک ماشین فوقپیشرفته تولید تراشه در چین پرده برداشته است؛ پروژهای محرمانه که میتواند انحصار غرب در فناوری EUV (لیتوگرافی با نور فرابنفشِ بسیار شدید، پیشرفتهترین دستگاهی است که برای ساخت تراشههای نیمهرسانای فوقپیشرفته به کار میرود) را به چالش بکشد و پیامدهای ژئوپلیتیکی عمیقی برای رقابت آمریکا و چین در صنعت نیمهرساناها به همراه داشته باشد.
به گزارش اقتصادآنلاین، در یک آزمایشگاه فوقامنیتی در شهر شنژن، دانشمندان چینی موفق به ساخت چیزی شدهاند که واشنگتن سالها تلاش کرده از تحقق آن جلوگیری کند: نمونه اولیه یک ماشین قادر به تولید پیشرفتهترین تراشههای نیمهرسانا که نیروی محرکه هوش مصنوعی، تلفنهای هوشمند و تسلیحاتی است که ستون فقرات برتری نظامی غرب را تشکیل میدهند؛ موضوعی که رویترز از آن مطلع شده است.
این نمونه اولیه که در اوایل سال ۲۰۲۵ تکمیل شده و اکنون تحت آزمایش قرار دارد، تقریباً کل فضای یک سالن کارخانه را اشغال میکند. به گفته دو فرد مطلع از پروژه، این دستگاه توسط تیمی متشکل از مهندسان پیشین شرکت هلندی ASML، غول صنعت نیمهرسانا، ساخته شده که ماشینهای لیتوگرافی با نور فرابنفش شدید یا «اییووی» این شرکت را مهندسی معکوس کردهاند.
خبرنامه «رویترز دیلی بریفینگ» تمامی اخباری را که برای شروع روز خود نیاز دارید، در اختیار شما میگذارد.
قلب جنگ سرد فناوری؛ اهمیت ماشینهای EUV
ماشینهای EUV در قلب یک جنگ سرد فناورانه قرار دارند. این دستگاهها با استفاده از پرتوهای نور فرابنفش شدید، مدارهایی هزاران بار نازکتر از موی انسان را روی ویفرهای سیلیکونی حک میکنند؛ قابلیتی که در حال حاضر در انحصار غرب است. هرچه مدارها کوچکتر باشند، تراشهها قدرتمندتر خواهند بود.
به گفته افراد آگاه، ماشین چینی هماکنون عملیاتی است و با موفقیت نور فرابنفش شدید تولید میکند، اما هنوز موفق به تولید تراشههای قابل استفاده نشده است.
در ماه آوریل، کریستوف فوکه، مدیرعامل ASML، گفته بود چین برای توسعه چنین فناوریای به «سالها و سالها زمان» نیاز خواهد داشت. اما وجود این نمونه اولیه، که نخستین بار توسط رویترز گزارش میشود، نشان میدهد چین ممکن است چندین سال زودتر از پیشبینی تحلیلگران به استقلال نیمهرسانایی نزدیک شده باشد.
با این حال، چین همچنان با چالشهای فنی بزرگی روبهرو است؛ بهویژه در بازتولید سامانههای نوری فوقدقیق که تأمینکنندگان غربی آنها را میسازند.
مسیر دشوار استقلال تراشهای چین
به گفته همان دو منبع، دسترسی به قطعات ماشینهای قدیمی ASML در بازارهای ثانویه این امکان را برای چین فراهم کرده تا نمونه اولیهای بومی بسازد و دولت هدفگذاری کرده است که تا سال ۲۰۲۸ تراشههای عملیاتی با این نمونه تولید شود.
اما افراد نزدیک به پروژه میگویند هدف واقعبینانهتر سال ۲۰۳۰ است؛ زمانی که همچنان چندین سال زودتر از برآورد دهساله تحلیلگران برای رسیدن چین به سطح غرب در تولید تراشه محسوب میشود.
مقامهای چینی به درخواستها برای اظهار نظر پاسخ ندادند.
این دستاورد نقطه اوج یک ابتکار ششساله دولتی برای دستیابی به خودکفایی نیمهرسانا است؛ یکی از اولویتهای اصلی شی جینپینگ، رئیسجمهور چین. اگرچه اهداف کلی چین در حوزه نیمهرسانا علنی بوده، اما پروژه EUV شنژن بهصورت کاملاً محرمانه پیش رفته است.
پروژهای محرمانه زیر نظر نزدیکان شی جینپینگ
این پروژه در چارچوب راهبرد نیمهرسانای چین قرار دارد؛ راهبردی که رسانههای دولتی اداره آن را به دینگ شوئهشیانگ، از معتمدان شی جینپینگ و رئیس کمیسیون مرکزی علم و فناوری حزب کمونیست، نسبت دادهاند.
به گفته دو منبع و یک منبع سوم، شرکت بزرگ الکترونیکی هواوی نقشی کلیدی در هماهنگی شبکهای از شرکتها و مؤسسات پژوهشی دولتی در سراسر کشور ایفا میکند؛ شبکهای که هزاران مهندس در آن مشارکت دارند.
افراد مطلع این پروژه را نسخه چینی «پروژه منهتن» توصیف کردهاند؛ تلاشی که آمریکا در دوران جنگ برای ساخت بمب اتمی انجام داد.
یکی از این افراد گفت: «هدف این است که چین در نهایت بتواند تراشههای پیشرفته را با ماشینهایی کاملاً ساخت چین تولید کند. چین میخواهد ایالات متحده را صددرصد از زنجیرههای تأمین خود حذف کند.»
هواوی، شورای دولتی چین، سفارت چین در واشنگتن و وزارت صنعت و فناوری اطلاعات چین به درخواستها برای اظهار نظر پاسخ ندادند.
انحصار ASML و دور زدن محدودیتهای صادراتی
تا امروز، تنها یک شرکت توانسته بر فناوری EUV مسلط شود: ASML با مقر در فلدهوون هلند. ماشینهای این شرکت که هر کدام حدود ۲۵۰ میلیون دلار قیمت دارند، برای تولید پیشرفتهترین تراشهها ـ طراحیشده توسط شرکتهایی مانند انویدیا و ایامدی و ساختهشده توسط تیاسامسی، اینتل و سامسونگ ـ حیاتی هستند.
ASML نخستین نمونه عملیاتی فناوری EUV را در سال ۲۰۰۱ ساخت و به رویترز گفته است که نزدیک به دو دهه و میلیاردها یورو هزینه تحقیق و توسعه صرف شد تا نخستین تراشههای تجاری در سال ۲۰۱۹ تولید شوند.
این شرکت در بیانیهای به رویترز اعلام کرد: «قابل درک است که شرکتها بخواهند فناوری ما را بازتولید کنند، اما انجام این کار بههیچوجه ساده نیست.»
سامانههای EUV این شرکت در حال حاضر در اختیار متحدان آمریکا از جمله تایوان، کره جنوبی و ژاپن قرار دارند.
از سال ۲۰۱۸، ایالات متحده فشار بر هلند را برای جلوگیری از فروش ماشینهای EUV به چین آغاز کرد. این محدودیتها در سال ۲۰۲۲ گسترش یافت؛ زمانی که دولت بایدن کنترلهای گسترده صادراتی را با هدف قطع دسترسی چین به فناوری پیشرفته نیمهرسانا اعمال کرد. ASML به رویترز گفت هیچگاه هیچ سامانه EUV به مشتریای در چین فروخته نشده است.
این کنترلها نهتنها ماشینهای EUV، بلکه تجهیزات قدیمیتر لیتوگرافی با نور فرابنفش عمیق را نیز هدف قرار دادند؛ تجهیزاتی که تراشههای کمپیشرفتهتر مانند محصولات هواوی را تولید میکنند، با این هدف که چین دستکم یک نسل از نظر فناوری عقب نگه داشته شود.
واکنش آمریکا و اروپا به چالش فناوری
وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد دولت ترامپ اجرای کنترلهای صادراتی بر تجهیزات پیشرفته تولید نیمهرسانا را تشدید کرده و با شرکا همکاری میکند «تا همزمان با پیشرفت فناوری، خلأها بسته شود».
وزارت دفاع هلند نیز اعلام کرد این کشور در حال تدوین سیاستهایی است که مؤسسات دانشی را ملزم میکند برای جلوگیری از دسترسی افراد «دارای نیت سوء یا در معرض فشار» به فناوریهای حساس، غربالگری نیروی انسانی انجام دهند.
به گفته دو منبع و یک منبع سوم، محدودیتهای صادراتی برای سالها پیشرفت چین به سمت خودکفایی نیمهرسانا را کند کرده و تولید تراشههای پیشرفته در هواوی را محدود ساخته است.
این منابع به دلیل محرمانه بودن پروژه، خواستار ناشناس ماندن شدند.
«پروژه منهتن» چین؛ مهندسان با هویتهای جعلی
به گفته یکی از افراد آشنا با روند جذب نیرو، یکی از مهندسان باسابقه چینی ASML که به این پروژه جذب شده بود، وقتی متوجه شد پاداش سخاوتمندانه ورودش با کارت شناسایی صادرشده زیر نام جعلی همراه است، شگفتزده شد.
پس از ورود به مجموعه، او همکاران سابق ASML خود را دید که آنها نیز با نامهای مستعار کار میکردند و به او دستور داده شد برای حفظ محرمانگی، در محل کار از همین نامهای جعلی استفاده کند. فرد دیگری نیز بهطور مستقل تأیید کرده است که به برخی نیروهای جذبشده کارت شناسایی جعلی داده شده تا هویت آنها از دیگر کارکنان داخل مجموعه پنهان بماند.
به گفته این منابع، دستورالعمل کاملاً روشن بوده است: پروژه تحت طبقهبندی امنیت ملی قرار داشت و هیچکس خارج از این محوطه نباید میدانست آنها روی چه چیزی کار میکنند ـ یا حتی اینکه اصلاً در آنجا حضور دارند.
تیم پروژه شامل مهندسان و دانشمندان چینیتبار بازنشسته ASML است؛ افرادی که به گفته منابع، اهداف اصلی جذب محسوب میشدند، زیرا دانش فنی حساس داشتند و پس از ترک شرکت با محدودیتهای شغلی کمتری روبهرو بودند.
دو کارمند فعلی ASML با تابعیت چینی در هلند نیز به رویترز گفتند از دستکم سال ۲۰۲۰ توسط جذبکنندگان وابسته به هواوی مورد تماس قرار گرفتهاند.
هواوی به درخواستها برای اظهار نظر پاسخ نداد.
چالشهای حقوقی و هشدارهای امنیتی
قوانین حفظ حریم خصوصی در اروپا توان ASML برای پیگیری کارکنان سابق را محدود میکند. اگرچه کارکنان توافقنامههای محرمانگی امضا میکنند، اجرای آنها در سطح فرامرزی دشوار بوده است.
ASML در سال ۲۰۱۹ حکمی به ارزش ۸۴۵ میلیون دلار علیه یک مهندس سابق چینی که به سرقت اسرار تجاری متهم شده بود، به دست آورد، اما بر اساس اسناد دادگاه، متهم اعلام ورشکستگی کرد و با حمایت دولت چین همچنان در پکن فعالیت میکند.
این شرکت به رویترز گفت که «با هوشیاری کامل» از اسرار تجاری و اطلاعات محرمانه خود محافظت میکند و تأکید کرد: «اگرچه ASML نمیتواند محل اشتغال کارکنان سابق را کنترل یا محدود کند، همه کارکنان به بندهای محرمانگی قراردادهای خود متعهد هستند و ما در واکنش به سرقت اسرار تجاری، اقدامات حقوقی موفقی انجام دادهایم.»
رویترز نتوانست مشخص کند آیا اقدام حقوقیای علیه کارکنان سابق ASML که در برنامه لیتوگرافی چین مشارکت دارند، انجام شده است یا خیر.
ASML اعلام کرده است که دانش EUV را با این روش محافظت میکند که حتی در داخل شرکت نیز فقط تعداد محدودی از کارکنان به این اطلاعات دسترسی دارند.
سازمانهای اطلاعاتی هلند در گزارشی در ماه آوریل هشدار دادند که چین «از برنامههای گسترده جاسوسی برای دستیابی به فناوری و دانش پیشرفته از کشورهای غربی استفاده کرده است»، از جمله با جذب «دانشمندان غربی و کارکنان شرکتهای فناوری پیشرفته».
به گفته منابع، مهندسان کهنهکار ASML امکان این پیشرفت در شنژن را فراهم کردند؛ زیرا بدون دانش عمیق آنان، مهندسی معکوس این ماشینها تقریباً غیرممکن بود.
جذب گسترده متخصصان و انگیزههای مالی
جذب این نیروها بخشی از تلاش تهاجمی چین از سال ۲۰۱۹ برای به کارگیری کارشناسان نیمهرسانا شاغل در خارج از کشور بوده است؛ تلاشی که طبق بررسی اسناد سیاستی دولت توسط رویترز، شامل پاداشهای اولیه ۳ تا ۵ میلیون یوان (۴۲۰ هزار تا ۷۰۰ هزار دلار) و یارانه خرید مسکن میشد.
در میان این نیروها، لین نان، رئیس پیشین فناوری منبع نور ASML، قرار دارد که تیم او در مؤسسه اپتیک شانگهای وابسته به آکادمی علوم چین طی ۱۸ ماه، هشت پتنت در زمینه منابع نور EUV ثبت کرده است.
مؤسسه اپتیک و مکانیک دقیق شانگهای به درخواستها برای اظهار نظر پاسخ نداد و برقراری ارتباط با لین نیز ممکن نشد.
دو منبع دیگر آشنا با روند جذب گفتند برخی افراد که تابعیت کشور دیگری را پذیرفته بودند، گذرنامه چینی دریافت کرده و اجازه حفظ تابعیت دوگانه یافتهاند.
چین بهطور رسمی تابعیت دوگانه را ممنوع میداند و به پرسشها درباره صدور چنین گذرنامههایی پاسخ نداد.
داخل کارخانه EUV چین
پیشرفتهترین سامانههای EUV شرکت ASML تقریباً به اندازه یک اتوبوس مدرسه هستند و ۱۸۰ تن وزن دارند. به گفته دو منبع، پس از تلاشهای ناموفق برای بازتولید اندازه این ماشینها، نمونه اولیه در آزمایشگاه شنژن برای افزایش توان، چندین برابر بزرگتر ساخته شد.
این افراد گفتند نمونه چینی در مقایسه با ماشینهای ASML ابتدایی است، اما به اندازه کافی عملیاتی هست تا برای آزمایش مورد استفاده قرار گیرد.
به گفته آنها، این نمونه بهطور عمده به این دلیل از ماشینهای ASML عقبتر است که پژوهشگران برای دستیابی به سامانههای نوریای مشابه محصولات شرکت آلمانی کارل زایس ـ یکی از تأمینکنندگان کلیدی ASML ـ با مشکل مواجه بودهاند.
زایس از اظهارنظر خودداری کرد.
بر اساس اطلاعات وبسایت زایس، این ماشینها با شلیک لیزر به قلع مذاب با نرخ ۵۰ هزار بار در ثانیه، پلاسمایی با دمای ۲۰۰ هزار درجه سانتیگراد ایجاد میکنند و نور حاصل با استفاده از آینههایی متمرکز میشود که ساخت آنها ماهها زمان میبرد.
تلاش پژوهشگاههای چینی برای جایگزین بومی
به گفته منابع، برترین مؤسسات پژوهشی چین نقش کلیدی در توسعه جایگزینهای بومی ایفا کردهاند.
یکی از افراد گفت مؤسسه اپتیک، مکانیک دقیق و فیزیک چانگچون وابسته به آکادمی علوم چین موفق شد نور فرابنفش شدید را در سامانه نوری نمونه اولیه ادغام کند؛ دستاوردی که امکان عملیاتی شدن آن را در اوایل ۲۰۲۵ فراهم ساخت، هرچند این سامانههای نوری همچنان نیازمند بهبود قابل توجه هستند.
این مؤسسه نیز به درخواستها برای اظهار نظر پاسخ نداد.
این نهاد در یک فراخوان اینترنتی جذب نیرو در ماه مارس اعلام کرده بود به پژوهشگران دکتری فعال در حوزه لیتوگرافی حقوق «بدون سقف» و کمکهزینههای پژوهشی تا سقف ۴ میلیون یوان (۵۶۰ هزار دلار) بهعلاوه یک میلیون یوان (۱۴۰ هزار دلار) یارانه شخصی ارائه میدهد.
جف کاخ، تحلیلگر شرکت پژوهشی «سِمیآنالیس» و مهندس سابق ASML، گفت اگر «منبع نور قدرت کافی داشته باشد، قابل اتکا باشد و آلودگی بیش از حد ایجاد نکند»، چین به «پیشرفت معنادار» دست یافته است.
او افزود: «بدون شک از نظر فنی شدنی است؛ فقط مسئله زمانبندی مطرح است. چین این مزیت را دارد که فناوری EUV تجاری اکنون وجود دارد، بنابراین از صفر شروع نمیکند.»
دور زدن تحریمها و بازارهای دستدوم
برای تأمین قطعات مورد نیاز، چین قطعات ماشینهای قدیمی ASML را بازیافت کرده و اجزا را از طریق بازارهای دستدوم از تأمینکنندگان ASML تهیه میکند.
به گفته منابع، گاهی شبکهای از شرکتهای واسطه برای پنهان کردن خریدار نهایی به کار گرفته میشود.
یکی از منابع و منبعی دیگر گفتند قطعاتی که مشمول محدودیت صادراتی از سوی شرکتهای ژاپنی نیکون و کانن هستند، در این نمونه اولیه استفاده شدهاند.
نیکون از اظهارنظر خودداری کرد و کانن اعلام کرد از چنین گزارشهایی اطلاعی ندارد. سفارت ژاپن در واشنگتن نیز به درخواست اظهار نظر پاسخ نداد.
به گفته منابع، بانکهای بینالمللی بهطور منظم تجهیزات قدیمی ساخت نیمهرسانا را به حراج میگذارند و بررسی آگهیهای پلتفرم «علیبابا آکشن» نشان میدهد حراج تجهیزات قدیمی لیتوگرافی ASML در چین حتی تا اکتبر ۲۰۲۵ نیز برگزار شده است.
تیمی متشکل از حدود ۱۰۰ فارغالتحصیل جدید دانشگاهی روی مهندسی معکوس قطعات ماشینهای لیتوگرافی EUV و فرابنفش عمیق تمرکز دارند.
به گفته منابع، میز کار هر یک از این افراد با یک دوربین مجزا فیلمبرداری میشود تا تلاش آنها برای باز و بسته کردن قطعات مستندسازی شود؛ کاری که آن را برای پیشرفت لیتوگرافی چین کلیدی توصیف کردهاند.
کارکنانی که موفق شوند یک قطعه را بهطور کامل دوباره سرهم کنند، پاداش دریافت میکنند.
دانشمندان هواوی در محل کار میخوابند
به گفته چهار فرد آشنا با فعالیتهای هواوی، اگرچه پروژه EUV توسط دولت چین اداره میشود، اما هواوی در تمام مراحل زنجیره تأمین ـ از طراحی تراشه و تجهیزات ساخت گرفته تا تولید و ادغام نهایی در محصولاتی مانند تلفنهای هوشمند ـ نقش دارد.
به گفته یکی از این افراد، رن ژنگفی، مدیرعامل هواوی، پیشرفت کار را مستقیماً به رهبران ارشد چین گزارش میدهد.
ایالات متحده در سال ۲۰۱۹ هواوی را در فهرست نهادهای تحریمی قرار داد و شرکتهای آمریکایی را بدون مجوز از همکاری با آن منع کرد.
هواوی کارکنان خود را برای این پروژه به دفاتر، کارخانههای تولید و مراکز تحقیقاتی در سراسر کشور اعزام کرده است. به گفته منابع، کارکنانی که به تیمهای نیمهرسانا اختصاص یافتهاند، اغلب در محل کار میخوابند و در طول هفته کاری اجازه بازگشت به خانه را ندارند. همچنین دسترسی به تلفن برای تیمهایی که وظایف حساستری بر عهده دارند، محدود شده است.
به گفته یکی از افراد، حتی در داخل هواوی نیز تعداد کمی از کارکنان از ابعاد کامل این پروژه اطلاع دارند: «تیمها برای حفظ محرمانگی، از یکدیگر جدا نگه داشته میشوند. آنها نمیدانند سایر تیمها روی چه چیزی کار میکنند.»
منبع: رویترز
اخبار مرتبط
رقابت تنگاتنگ شرکتهای فناوری؛
جنون هوش مصنوعی و بحران جهانی کمبود تراشه حافظه
| ۲۷/آذر/۱۴۰۴ | ۱۰:۲۳
ارسال نظرات