شاه‌کلید ایران برای تسلط بر ۳ کریدور ترانزیتی جهانی / ایران انحصار ترکیه را شکست

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از مهر، راه‌آهن کلاله - جلفا به عنوان یک پروژه راهبردی ۱۰۰ کیلومتری، همزمان کریدور‌های شرق - غرب، شمال - جنوب و میانی را تکمیل می‌کند و ایران را با کوتاه‌ترین مسیر‌ها به شبکه ترانزیت جهانی متصل می‌سازد. این خط‌آهن نه تنها انحصار ترکیه را در مسیر‌های اروپا می‌شکند، بلکه با بهره‌برداری سریع، منافع ژئواکونومیک عظیمی برای کشور ایجاد می‌کند و جایگاه ژئوپلیتیکی ایران را در برابر رقابت‌های جهانی تثبیت می‌نماید.

بازگشت مسیر‌های زمینی به کانون تجارت جهانی و مزیت ژئوپلیتیکی ایران

راه‌آهن کلاله - جلفا یک مسیر کاملاً راهبردی است که با تکمیل هم‌زمان کریدور‌های شرق - غرب و شمال - جنوب، ایران را به کریدور میانی نیز متصل کرده و نقش ژئوپلیتیکی کشور را در زنجیره تجارت جهانی تثبیت می‌کند. در دهه‌های گذشته، توسعه کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیما و کاهش هزینه‌های حمل دریایی، تجارت جهانی را به سمت مسیر‌های دریایی سوق داد و جاده ابریشم تاریخی را کم‌رونق کرد. با این حال، تشدید ناامنی‌ها در آبراه‌های کلیدی مانند تنگه هرمز و باب‌المندب، منازعات ژئوپلیتیکی میان قدرت‌ها و رقابت شدید بر سر کنترل کانال‌های سوئز و پاناما، مسیر‌های زمینی را بار دیگر به اولویت استراتژیک کشور‌ها تبدیل کرده است. دولت‌ها با سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌های ریلی، به دنبال تصاحب سهم بیشتری از ترانزیت جهانی هستند؛ بازاری که طبق برآورد‌های بانک جهانی، تا سال ۲۰۳۰ به ارزش ۱ تریلیون دلار درآمد سالانه دست خواهد یافت.

موقعیت جغرافیایی منحصر‌به‌فرد ایران، کریدور‌های اصلی شرق - غرب (چین به اروپا) و شمال - جنوب (هند به روسیه) را با کوتاه‌ترین فاصله از خاک کشور عبور می‌دهد. طی دهه‌های اخیر، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی مانند احداث خطوط مرزی سرخس، اینچه‌برون و رازی انجام شده و پروژه‌های کلیدی دیگری نظیر راه‌آهن رشت - آستارا (۱۶۵ کیلومتر)، زاهدان - چابهار (۶۲۸ کیلومتر) و کلاله - جلفا (حدود ۱۰۰ کیلومتر) تعریف شده‌اند. در میان این پروژه‌ها، کلاله - جلفا به دلیل مزیت سه‌وجهی (اتصال همزمان سه کریدور)، از اولویت بالاتری برخوردار است و می‌تواند ظرف ۲-۳ سال به بهره‌برداری برسد، در حالی که سایر پروژه‌ها ممکن است ۵-۱۰ سال زمان ببرند.

تکمیل کریدور شمال - جنوب: جایگزین موقت و جبران محدودیت‌های رشت - آستارا

با احداث این مسیر کوتاه در امتداد کریدور شمال - جنوب، بار از بنادر جنوبی ایران (مانند بندرعباس و چابهار) به جلفا منتقل شده و سپس از طریق کلاله وارد شهر آغبند جمهوری آذربایجان می‌شود و از آنجا به سمت روسیه و بازار‌های شمال اروپا ادامه می‌یابد. برآورد‌ها نشان می‌دهد تکمیل راه‌آهن رشت - آستارا حداقل ۶ سال زمان نیاز دارد؛ بنابراین، کلاله - جلفا می‌تواند تا آن زمان، منافع ترانزیتی ایران را تضمین کند. علاوه بر این، سرعت پایین قطار‌ها در محدوده رشت - قزوین (حدود ۱۵ کیلومتر در ساعت) که به دلیل زیرساخت‌های فرسوده است، ظرفیت حمل بار را تا ۳۰ درصد کاهش داده و زمان ترانزیت را طولانی می‌کند؛ محور جلفا این محدودیت‌ها را جبران کرده و زمان سفر را تا ۲۰ درصد کوتاه‌تر می‌سازد. این مسیر همچنین ظرفیت ترانزیت سالانه را از ۱۰ میلیون تن به بیش از ۲۰ میلیون تن افزایش می‌دهد و هند را به عنوان صادرکننده عمده غلات و کالا‌های مصرفی، مستقیماً به روسیه متصل می‌کند.

تکمیل کریدور شرق - غرب و اتصال به کریدور میانی: پایان انحصار ترکیه

چین، در مواجهه با تهدید‌های تسلط آمریکا بر تنگه مالاکا (که ۸۰ درصد نفت وارداتی‌اش از آن عبور می‌کند)، ابتکار «کمربند و جاده» را برای مسیر‌های زمینی تعریف کرده و کوتاه‌ترین مسیر آن از ایران می‌گذرد. راه‌آهن شرق - غرب فعلی ایران از سرخس آغاز شده و از مرز رازی به ترکیه می‌رسد، اما انقطاع در دریاچه وان ترکیه (به دلیل عدم تکمیل پل ریلی) و فرسودگی خطوط آنکارا، ظرفیت عملیاتی را تا ۴۰ درصد کاهش داده است. تمرکز ترکیه بر خط شمالی خود (به قارص) نیز نوسازی این محور را به تعویق انداخته.

راه‌آهن کلاله - جلفا این چالش را حل می‌کند: با بازگشایی مرز‌های آذربایجان - ارمنستان - نخجوان، ایران به مسیر‌های جلفا - نخجوان - ارمنستان - قارص (به ترکیه شمالی) و جلفا - نخجوان - ارمنستان - گرجستان - دریای سیاه دسترسی می‌یابد. این اتصال، انحصار ترکیه را می‌شکند، وابستگی ایران به مرز رازی را حذف می‌کند و زمان ترانزیت چین به اروپا را از ۴۵ روز دریایی به ۱۲ روز ریلی کاهش می‌دهد. همزمان، ایران با ۱۰۰ کیلومتر ریل‌گذاری کوتاه، وارد کریدور میانی (قزاقستان - کاسپین - آذربایجان - گرجستان - ترکیه) می‌شود؛ مسیری فعال که آمریکا و اروپا برای دور زدن ایران و روسیه از آن حمایت می‌کنند. به جای انتقال بار از باکو به گرجستان، کالا وارد ایران شده و با مسافت کمتر به اروپا می‌رسد، که این امر درآمد ترانزیتی ایران را سالانه تا ۲ میلیارد دلار افزایش می‌دهد.

ضرورت اولویت‌بندی فوری: منافع ژئواکونومیک بلندمدت

مجموع این مزایا – از جبران محدودیت‌های فنی تا شکست انحصار‌های منطقه‌ای – نشان می‌دهد که با توجه به زمان‌بر بودن پروژه‌های دیگر و رقابت فزاینده چین، روسیه و ترکیه، احداث راه‌آهن کلاله - جلفا باید به عنوان اولویت راهبردی دولت قرار گیرد. تکمیل آن نه تنها ۳ کریدور را همزمان فعال می‌کند، بلکه ایران را به هاب ترانزیتی اوراسیا تبدیل کرده و در برابر تحریم‌ها، اهرم ژئواکونومیک قدرتمندی ایجاد می‌نماید. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند بودجه ویژه‌ای برای تسریع آن تخصیص یابد تا ایران پیش از رقبا، سهم خود را از کیک ترانزیت جهانی تصاحب کند.