هوش مصنوعی در تلاقی با موسیقی؛ بحران اصالت، مالکیت و قانون

به گزارش اقتصاد آنلاین، در ابتدای نشست، موسی زمان، مدیر مدرسه فرهنگی «کلید طلایی»، هدایت پنل را برعهده گرفت و با اشاره به دو محور اصلی بحث یعنی «تجربه جهانی در مواجهه با حقوق آثار موسیقایی تولیدشده با هوش مصنوعی» و «نواقص حقوقی ایران در این زمینه»، از مهمانان خواست تا لایه‌های مسئله را باز کنند. او با تأکید بر آن‌که سابقه استفاده از ماشین در تولید موسیقی به دهه ۱۹۵۰ بازمی‌گردد، به این نکته پرداخت که با گسترش هوش مصنوعی مولد، دیگر تنها با ابزارهایی برای کمک به خلاقیت مواجه نیستیم، بلکه با ماشین‌هایی روبه‌رو هستیم که به‌تنهایی می‌توانند موسیقی تولید کنند، از شعر و ملودی تا تنظیم و صداپردازی. این پرسش محوری شکل گرفت: آیا می‌توان چنین اثری را اصیل دانست و برای آن حق مالکیت قائل شد؟

فروپاشی مفهوم مؤلف در حقوق کلاسیک

دکتر بیتا احمدوند، پژوهشگر حقوق فناوری اطلاعات و عضو مؤسسه تحقیقات سیاست‌گذاری کشور، نخستین سخنران اصلی پنل بود. او با نقد دیدگاه سنتی حاکم بر قوانین کپی‌رایت، گفت: «حقوق مالکیت فکری اساساً برای حمایت از خلاقیت انسانی پایه‌ریزی شده است؛ خلاقیتی که حالا در مواجهه با الگوریتم‌ها، در حال رنگ‌باختن است.»

وی با استناد به کنوانسیون برن، یادآور شد که در نظام حقوقی بین‌الملل، مؤلف باید انسان باشد. اما با خلق آثار موسیقایی توسط مدل‌های یادگیری عمیق، این شرط اساسی زیر سؤال رفته است. احمدوند گفت: «ما با یک خلأ مواجهیم. اگر خالق انسانی نباشد، چگونه از اثر حمایت کنیم؟ آیا می‌توان به ماشین حقوق مؤلف داد؟»

او به تجربه ایالات متحده و اتحادیه اروپا اشاره کرد که با تأکید بر نقش «ذهن بشر» در فرایند خلق اثر، عملاً آثار تولیدشده صرفاً توسط هوش مصنوعی را از شمول حمایت کپی‌رایت خارج کرده‌اند. با این حال، به گفته او، بریتانیا با نگاهی میان‌گیر، کاربر انسانی پلتفرم هوش مصنوعی را صاحب حق تلقی کرده است.

تجربه زیسته صنعت موسیقی و چالش پلتفرم‌ها

در ادامه، سید امیر آقایی، مشاور سیاست‌گذاری وزارت ارتباطات و متخصص توسعه صنایع خلاق، به یکی از نکات کلیدی مغفول در بحث‌های نظری اشاره کرد: نقش پلتفرم‌ها در خلق و توزیع آثار. او گفت: «پلتفرم‌ها نه‌تنها بستر خلق آثار موسیقایی با کمک هوش مصنوعی هستند، بلکه مالک بخشی از داده‌های آموزشی نیز محسوب می‌شوند. بنابراین، مسئله فقط این نیست که خالق چه کسی است، بلکه اینکه داده‌ها از کجا آمده‌اند و چه کسی آن‌ها را فراهم کرده نیز در تعیین حقوق و مسئولیت‌ها حیاتی است.»

او اضافه کرد که بسیاری از پلتفرم‌های تولید موسیقی، هنگام ثبت اثر، حق مالکیت را برای خود حفظ می‌کنند؛ حتی اگر خلاقیت اولیه از سمت کاربر آمده باشد. آقایی هشدار داد که تعریف نادرست یا ناقص مالکیت در این زمینه، ممکن است به نفع غول‌های فناوری و به زیان هنرمندان مستقل تمام شود.

بازی‌ساز هوش مصنوعی: از تولید تا شبیه‌سازی صدا

دکتر حبیب‌الله اصغری، رئیس پژوهشکده اطلاعات جهاد دانشگاهی، در بخش علمی پنل، به مسئله مهم شبیه‌سازی صدا با هوش مصنوعی پرداخت. او گفت: «تکنولوژی امروزی به ما اجازه می‌دهد که صدای هر خواننده‌ای را بازتولید کنیم؛ بدون اجازه، بدون مشارکت و بدون اطلاع. این یک تهدید جدی برای حقوق معنوی و شخصیت هنری افراد است.»

او به پرونده‌ای در کالیفرنیا اشاره کرد که در آن، یک شرکت تبلیغاتی به دلیل استفاده از صدای شبیه‌سازی‌شده یک بازیگر مشهور، به پرداخت جریمه ۲.۵ میلیون دلاری محکوم شد. اصغری تأکید کرد که قوانین فرانسه و آلمان نیز حقوق معنوی مؤلف و حق تمامیت اثر را غیرقابل معامله می‌دانند.

روایت یک کارآفرین: از تجربه گوگل پروتکت تا آینده نشر

در بخش پایانی، موسی زمان به تجربه شخصی خود در انتشار موسیقی دیجیتال اشاره کرد. او گفت: «وقتی اثری تولید می‌شود، صرف داشتن مجوز کافی نیست؛ باید از آن محافظت شود.» وی پلتفرم «گوگل پروتکت» را نمونه‌ای از سیستم‌های حفاظت دیجیتال معرفی کرد که با تخصیص یک ID اختصاصی به اثر، امکان شناسایی و حذف نسخه‌های غیرمجاز را در سطح اینترنت فراهم می‌کند.

زمان افزود: «اگر ناشران و صاحبان آثار با این سیستم‌ها آشنا نباشند، آثارشان به‌راحتی کپی و بازنشر می‌شود. از طرف دیگر، پروتکت فقط درباره محتوا نیست؛ در چهار سطح محتوا، سرویس، پلتفرم و رسانه باید سازوکارهای حفاظتی دیده شود.»