زیان سنگین افغانستان به ایران/ محموله ایران مصادره شد
اعمال استانداردهای جدید سوخت از سوی دولت طالبان باعث توقف و حتی مصادره محموله‌های نفتی ایران در مرزها شده است. صادرکنندگان می‌گویند این تصمیم کابل، زیان سنگینی به فعالان اقتصادی وارد کرده و صادرات فرآورده‌های نفتی را عملاً فلج کرده است.
به گزارش اقتصاد آنلاین ، توقف صادرات فرآورده‌های نفتی ایران به افغانستان به‌دلیل اجرای استانداردهای سخت‌گیرانه جدید از سوی دولت طالبان، بازار سوخت دو کشور را با بحران روبه‌رو کرده است. این تصمیم باعث بازگشت ده‌ها محموله در مرز و زیان سنگین صادرکنندگان ایرانی شده و فعالان اقتصادی هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند روابط تجاری تهران و کابل را وارد مرحله تازه‌ای از سردی کند.
بلاتکلیفی صادرکنندگان در مرزهای شرقی
رامین سنایی‌فر، رئیس انجمن صادرکنندگان خراسان جنوبی، از توقف صادرات و بازگشت محموله‌ها به دلیل الزامات جدید طرف افغان خبر داده و گفته است: «دستورالعمل جدید افغانستان برای واردات مشتقات نفتی هنوز به‌صورت رسمی ابلاغ نشده و همین بلاتکلیفی، روند صادرات یکی از اصلی‌ترین اقلام تجاری استان را مختل کرده است.»
بر اساس قانون جدید دولت افغانستان، تنها محموله‌هایی با میزان سولفور کمتر از ۱۵ پی‌پی‌ام اجازه ورود دارند؛ در حالی که بخش عمده‌ای از محصولات ایرانی سولفور بالاتری دارند. همین مسئله موجب بازگشت محموله‌ها از مرز و وارد آمدن خسارات سنگین به صادرکنندگان شده است.
افغانستان در مسیر تازه سیاست‌گذاری اقتصادی
محمود سیادت، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان، در گفت‌وگو با اعتماد گفته است: «افغانستان در دو سال گذشته مسیر تازه‌ای در سیاست‌های اقتصادی و صنعتی خود در پیش گرفته و این تغییرات بر ترکیب صادرات ایران تأثیر گذاشته است.»
او با اشاره به توقف صادرات برخی فرآورده‌های نفتی ایران به دلیل استانداردهای جدید طالبان می‌افزاید: «دولت افغانستان مدعی است برخی از فرآورده‌های وارداتی برای سلامت شهروندان خطرناک‌اند، ازاین‌رو واردات آن‌ها را به‌طور کامل متوقف کرده است.»
به گفته سیادت، این تصمیم در تمام مرزهای مشترک افغانستان با ایران، ترکمنستان و ازبکستان اعمال می‌شود و حتی از برخی کشورهای پیشرفته‌تر نیز سخت‌گیرانه‌تر است. نتیجه این سیاست، افزایش شدید قیمت سوخت در افغانستان و فشار بر مردم و بنگاه‌های اقتصادی این کشور بوده است.
تغییر ترکیب صادرات ایران به افغانستان
سیادت می‌گوید: تجارت دو کشور در شش‌ماهه نخست امسال رشد محدودی داشته اما نکته مهم‌تر از میزان رشد، تغییر ترکیب کالاهای صادراتی است. افغانستان با حمایت از تولید داخلی و وضع تعرفه‌های سنگین بر کالاهای مشابه، مسیر تازه‌ای در توسعه صنعتی خود در پیش گرفته است؛ روندی که باعث رشد دو و نیم برابری کارخانه‌های تولیدی این کشور شده است.
به باور او، ایران باید بپذیرد که از صادرکننده کالاهای نهایی به تأمین‌کننده مواد اولیه برای صنایع افغانستان تبدیل شده و باید استراتژی صادراتی خود را با شرایط جدید تطبیق دهد.
افزایش محدود صادرات؛ توقف کامل در بخش سوخت
بر اساس آمار اتاق مشترک، صادرات ایران به افغانستان در سال جاری حدود دو و نیم میلیارد دلار پیش‌بینی می‌شود؛ اما صادرات فرآورده‌های نفتی و هیدروکربنی که حدود ۸۰۰ میلیون دلار از ارزش کل صادرات را تشکیل می‌داد، طی سه ماه گذشته تقریباً متوقف شده است.
در مقابل، واردات ایران از افغانستان هرچند رقم کوچکی دارد، اما رشد چشمگیری را تجربه کرده و از ۱۰۰ میلیون دلار در شش‌ماهه نخست امسال فراتر رفته است. عمده کالاهای وارداتی ایران شامل پنبه، کنجد و محصولات کشاورزی است.
فرصت‌های تازه همکاری کشاورزی و صنعتی
سیادت از برنامه‌ریزی برای اجرای طرح «کشت قراردادی» در خاک افغانستان خبر می‌دهد تا ایران بتواند بخشی از نیاز خود به خوراک دام و دانه‌های روغنی را از طریق مزارع افغانستان تأمین کند. به گفته او، این طرح می‌تواند ضمن تقویت همکاری‌های اقتصادی، به اشتغال‌زایی در افغانستان و کاهش مهاجرت‌های غیرقانونی به ایران منجر شود.
ارتقای استانداردهای سوخت در افغانستان؛ چالش تازه صادرکنندگان ایرانی
سید حمید حسینی، عضو هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی، دلیل اصلی افت صادرات مشتقات نفتی ایران را «افزایش سخت‌گیری‌ها در استاندارد سوخت افغانستان» عنوان می‌کند.
او می‌گوید: «افغانستان در مرزهای خود آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت ایجاد کرده و شاخص‌هایی مانند عدد اکتان و میزان گوگرد را بررسی می‌کند. در صورتی که سوخت از حداقل استاندارد پایین‌تر باشد، محموله بازگردانده می‌شود یا باید در محل ترکیب‌سازی شود.»
به گفته حسینی، در برخی دوره‌ها بیش از ۶۰ تانکر ایرانی در مرزهای هرات و فراه متوقف و بازگردانده شده‌اند؛ موضوعی که علاوه بر هزینه‌های حمل، زیان مالی سنگینی برای صادرکنندگان به همراه داشته است.
مافیاهای سوخت و رقابت منطقه‌ای
این فعال اقتصادی با اشاره به نقش بازیگران غیررسمی در بازار افغانستان می‌گوید: «برخی واردکنندگان افغان با نفوذ در نهادهای نظارتی، سعی دارند مسیر واردات از ایران را محدود کنند تا راه برای کشورهایی چون ترکمنستان و روسیه باز شود.»
او معتقد است افزایش قیمت جهانی سوخت پس از حملات اخیر به پالایشگاه‌های روسیه نیز بر سیاست‌های سخت‌گیرانه افغانستان تأثیر گذاشته است و این کشور به بهانه استانداردسازی، در پی تنوع‌بخشی به منابع وارداتی خود است.
لزوم حمایت دولت از صادرکنندگان ایرانی
حسینی تأکید می‌کند: «مشکل اصلی صادرکنندگان ایرانی در داخل کشور و در سطح تولید است؛ زیرا بسیاری از پالایشگاه‌ها هنوز با فناوری قدیمی کار می‌کنند و انطباق با استانداردهای جدید افغانستان هزینه‌بر است.»
او پیشنهاد می‌دهد دولت با اعطای تسهیلات و حمایت از نوسازی خطوط تولید، زمینه بازگشت ایران به بازار سوخت افغانستان را فراهم کند.
نیاز به تعامل و بازنگری
کارشناسان معتقدند توقف صادرات سوخت از ایران نه‌تنها به زیان صادرکنندگان ایرانی، بلکه برای اقتصاد افغانستان نیز آسیب‌زاست. قیمت سوخت در افغانستان به‌شدت افزایش یافته و این موضوع فشار مضاعفی بر مردم وارد کرده است.
با وجود این، دو کشور همچنان از شرکای اصلی تجاری یکدیگرند و کارشناسان امیدوارند گفت‌وگوهای اقتصادی میان تهران و کابل بتواند زمینه ازسرگیری صادرات فرآورده‌های نفتی و بازگشت ثبات به بازار سوخت را فراهم کند.