ارز توافقی

احمد قدسی، اقتصاددان، در گفت‌و‌گو با اقتصادآنلاین، نظام ارزی چندنرخی را عامل اصلی بی‌ثباتی اقتصادی و کاهش رفاه مردم دانست. او با انتقاد از سیاست ارز ترجیحی که به رانت و تضعیف تولید داخلی منجر شده، حذف ارز ترجیحی، تک‌نرخی کردن ارز و آزادسازی واردات را به عنوان راهکار‌های کلیدی برای اصلاح ساختار تجاری کشور پیشنهاد کرد.

محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی، در جلسه با مدیران عامل بانک‌های کشور اعلام کرد که «تورم در ماه‌های دی و بهمن ناشی از افزایش نرخ ارز در سامانه نیما بوده است.» این اظهار نظر از سوی مقام نخست نهاد ناظر پولی کشور که بر خلاف رویه و سیاست تیم اقتصادی دولت بیان شده است انتقادات برخی از صاحبنظران اقتصادی را در پی داشت. چرا که راستی آزمایی آن سخت نخواهد بود و با توجه به آمار‌های موجود، قابل نقد و بررسی است. بر اساس آمار‌ها نرخ تورم در سال ۱۴۰۲، یعنی زمانی که نرخ نیما هم ثابت بود و وبازار ارز توافقی ایجاد نشده بود، به ۵۲.۴ درصد رسید که بالاترین نرخ تورم ثبت‌شده در ایران پس از انقلاب محسوب می‌شود.

عملکرد بانک مرکزی در سالی که گذشت مورد نقد و نظر برخی از کارشناسان قرار داشت. در گفت‌و‌گو با دکتر علی مروی اقتصاددان، عملکرد بانک مرکزی در سال گذشته در دو حوزه «اصلاح نظام بانکی» و «کنترل ترازنامه بانک‌ها» مورد بررسی قرار گرفت. هرچند اقدامات بانک مرکزی در مدیریت ترازنامه بانک‌ها و جلوگیری از خلق پول بی‌پشتوانه از سوی وی، مثبت ارزیابی شد، اما چالش‌های جدی در برخورد با بانک‌های ناتراز و اتکای آنها به خلق پول از سوی بانک مرکزی همچنان پابرجاست. همچنین، نوسان‌های سیاست‌گذاری در حوزه ارز و کاهش ارزش پول ملی، نشان‌دهنده ضعف در استقلال بانک مرکزی عنوان شده است. با تصویب قانون جدید بانک مرکزی در سال ۱۴۰۳، امیدها برای استقلال بیشتر این نهاد در سال جاری افزایش یافته، اما آیا بانک مرکزی می‌تواند در برابر فشارهای دولت و مجلس مقاومت کند؟

مهدی دارابی، کارشناس بازار ارز، در تحلیل عملکرد بازار ارز در سال گذشته و چشم انداز آینده آن، به عوامل مؤثر بر نوسانات نرخ ارز از جمله ناترازی‌های اقتصادی، انتظارات تورمی و رخداد‌های سیاسی اشاره کرد. وی همچنین به تأثیر سیاست‌های دولت مانند ممنوعیت واردات و تغییرات ساختاری در بازار ارز پرداخت و پیش‌بینی کرد که در صورت تداوم انتظارات منفی، نرخ ارز به روند افزایشی خود ادامه خواهد داد. دارابی بر لزوم اصلاحات اقتصادی و تعدیل انتظارات تورمی برای رسیدن به ثبات در بازار ارز تأکید کرد.

دکتر علی سعدوندی، اقتصاددان، در گفت‌وگویی مفصل به بررسی پیامد‌های سیاست‌های ارزی اخیر پرداخت و هشدار داد که بازگشت ارز پتروشیمی‌ها با نرخ‌های دستوری و پایین، نه تنها به ضرر صادرات و تولید داخلی است، بلکه می‌تواند به ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی و تشدید تورم منجر شود. وی همچنین از تبدیل بازار متشکل ارزی به سامانه‌ای شبیه نیما انتقاد کرد و این اقدام را گامی دیگر در جهت تخریب اقتصاد کشور دانست.

حمید میرمعینی، کارشناس بازار سرمایه، با اشاره به تأثیر تغییرات نرخ نیمایی و فشارهای اقتصادی، نسبت به آینده سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور به‌ویژه پتروشیمی‌ها ابراز نگرانی کرد. وی هشدار داد در صورت ادامه سیاست فشار حداکثری و بازگشت به سیاست‌های رانتی گذشته، ناترازی انرژی تشدید و صنایع کشور با بحران‌های جدی مواجه خواهند شد.

جهش ۳۵ درصدی نرخ ارز در سه ماه اخیر، نگرانی‌ها از افزایش تورم را تشدید کرد، اما داده‌ها نشان می‌دهند که رشد دلار لزوما به افزایش تورم منجر نمی‌شود و انتظارات تورمی و تحولات سیاسی تاثیر بیشتری بر رشد نرخ دلار داشتند.

افزایش شدید نرخ خوراک پتروشیمی‌ها در سال ۱۴۰۳، فعالان بازار سرمایه را نگران کرده است. در حالی که نرخ ۷ هزار تومانی سال گذشته باعث زیان برخی شرکت‌ها شد، حالا پیش‌بینی‌ها از رقم ۱۲٬۶۸۸ تومان خبر می‌دهند. آیا این افزایش شدید، رکود عمیق‌تری را برای بورس رقم خواهد زد؟

چند ماه توقف نمادهای پتروشیمی از یک سو و رشد قیمت دلار از سوی دیگر، روند متفاوتی را برای این صنعت رقم زد. حال و پس از بازگشایی اولین نماد از این صنعت، شاهد اقبال سهامداران به این گروه بودیم که می‌تواند متاثر از عوامل گوناگونی باشد. اما آیا ابهامات صنعت پتروشیمی به طور کامل برطرف شده یا به پاشنه آشیل سهامداران بدل می‌شود؟

با حذف کامل سامانه ارز نیما در هفته گذشته، سامانه ارز تجاری بازار رسمی مبادله ارز در کشور شد. این بازار که در ماه‌های اخیر ابتدا به طور آزمایشی و از اول بهمن ماه کار رسمی خود را شروع کرد مورد نقد و نظر برخی از کارشناسان قرار گرفت. با این حال بسیاری از اقتصاددانان بر عملکرد بانک مرکزی در ایجاد این بازار صحه گذاشته و آن را گامی برای تک نرخی کردن ارز و همچنین حذف بسیاری از پایه‌های ایجاد رانت عنوان کردند. با این حال اکنون شبهاتی در خصوص نوع کشف قیمت در این بازار وجود دارد که مورد انتقاد گروهی دیگر از فعالان تجاری قرار دارد.

تلاش دولت برای کاهش فاصله نرخ ارز نیما با دلار بازار آزاد، زمینه‌ساز رشد درآمدهای صادراتی شرکت‌های پتروشیمی و فلزات اساسی شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد افزایش نرخ دلار نیما از ابتدای آبان‌ماه، موجب بهبود عملکرد صادراتی شرکت‌هایی چون فولاد مبارکه و پتروشیمی زاگرس شده و فروش صادراتی این شرکت‌ها در آذرماه رکورد جدیدی ثبت کرده است.

محمد غفوری، کارشناس بازار سرمایه، با اشاره به رشد چشمگیر شاخص کل بورس از ۲ میلیون به ۳ میلیون واحد در دو ماه اخیر، تأکید کرد که بازار سرمایه وارد یک روند صعودی بلندمدت شده است. وی اصلاحات اقتصادی، ازجمله ایجاد سامانه ارز توافقی و حمایت‌های وزیر اقتصاد، را از عوامل کلیدی پویایی بازار دانست و هشدار داد که تداوم کاهش ارزش معاملات خرد می‌تواند اصلاح بازار را طولانی‌تر کند.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اگر استیضاحی هم صورت بگیرد نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت، گفت: استیضاح‌ها را جدی نمی‌بینم؛ این استیضاح‌ها بیشتر احساسی و یا سیاسی است و بر اساس عملکردها نیست. 

حسین مرید کارشناس بازار سرمایه معتقد است که تغییرات مثبت در بازار سرمایه، از جمله اقبال به نمادهای کوچک و افزایش نرخ دلار نیمایی، نشان‌دهنده روند صعودی بازار سرمایه است.

با آغاز عرضه ارز پتروشیمی‌ها از روز دوشنبه در سامانه ارز تجاری مرکز مبادله ایران، صنعت پتروشیمی ماهانه حدود ۹۰۰ میلیون دلار در این بازار عرضه خواهد کرد. آنگونه که متولیان این حوزه اعلام کرده‌اند مانند سایر بازار‌ها طرفین معامله دسترسی راحت‌تری به هم خواهند داشت و علاوه بر حذف رانت ارزی و شفافیت، نرخ ارز نیز غیردستوری و مبتنی بر عرضه و تقاضا کشف می‌شود.

مدیرعامل مرکز مبادله طلا و ارز ایران در نشست خبری عرضه ارز پتروشیمی‌ها اعلام کرد: از ابتدای راه‌اندازی سامانه ارز تجاری تاکنون ۴۵ میلیون یورو معامله انجام شده است. او شفافیت بیشتر، حذف رانت و تقویت تأمین مالی صنایع را از اهداف اصلی این سامانه دانست.

در حالی که هنوز بیش از ۴ ماه از شروع به کار دولت چهاردهم سپری نشده، فشارها از سوی جریاناتی خاص به برخی از وزرا از جمله عبدالناصر همتی شدت گرفته است. همتی که در دوران کوتاه فعالیت خود تاکنون مواضع اقتصادی درستی را نظیر حمایت از اصلاح نظام بانکی و حمایت از حذف رانت ارز نیمایی و ایجاد بازار ارز توافقی ، در پیش گرفته اما در این بین برخی جریانات وابسته به گروه‌های رانت که اکنون از دستیابی به این رانت حذف شده‌اند با همراهی برخی جریانات سیاسی در تکاپو هستند تا کلیدی‌ترین وزارتخانه دولت را با طرح مباحثی همچون استیضاح با تنش مواجه کنند.

علیرضا توکلی کاشی، اقتصاددان بیان کرد: کسانی که از نرخ‌های عجیب و غریب دلار و با فاصله بسیار زیاد از بازار ارز صحبت می‌کنند، سابقه طولانی از اوایل دهه ۷۰ تاکنون دارند و ما این صحبت‌ها را از سال‌های مختلف شنیده‌ایم که هر وقت دلار به هر عددی می‌رسد این‌ها می‌خواهند چند پله قبل‌تر از دلار با نرخ‌های پایین‌تر صحبت کنند.

بازار سرمایه از آبان ماه روند صعودی خود را آغاز کرده و با عبور از سقف تاریخی، در کانال ۲.۸ میلیون واحدی قرار گرفته است. سیاست‌های حمایتی تیم اقتصادی دولت چهاردهم، کاهش نرخ بهره، اصلاح قیمت‌ها در حوزه‌های مختلف و کاهش ریسک‌های سیاسی از مهم‌ترین عوامل این رشد به شمار می‌روند.

ناترازی‌های حوزه ارزی در سال‌های اخیر باعث شده است دولت چهاردهم دست به اصلاحات ارزی بزند، اما با وجودی که آمار‌ها گویای این هستند که ارز ترجیحی نتوانسته اهداف خود از جمله اهداف حمایتی و کنترل نرخ کالا‌های اساسی را محقق کند، اما همچنان مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام از افزایش نرخ آن هم جلوگیری می‌کنند. یک اقتصاددان در این زمینه معتقد است که تاثیراتی که برای ارز ترجیحی متصور می‌شدند، مطلقا محقق نشده و تعداد جمعیتی که زیر خط فقر رفتند به شدت افزایش پیدا کرده است.