سازمان تازه برای مهم‌ترین چالش اقتصادی کشور؛ سقاب‌اصفهانی معمار مدیریت انرژی شد

به گزارش اقتصاد آنلاین، محمد مروتی، مدیرعامل مؤسسه پژوهش‌های پیشرفته تهران و عضو هیئت علمی دانشگاه خاتم، تشکیل «سازمان مدیریت انرژی» را نقطه آغاز یک تحول راهبردی و ضروری در حکمرانی انرژی کشور می‌داند. او تأکید می‌کند که اصلاح ساختار و حکمرانی انرژی، نه‌فقط یک مساله اقتصادی، بلکه «بزرگ‌ترین پروژه جمهوری اسلامی» و مأموریتی عمیقاً سیاسی است که نیازمند فهم دقیق اقتصادی، شجاعت و توان اجماع‌سازی گسترده است.

ضرورت سازمان مدیریت انرژی

مروتی با تشریح درهم‌تنیدگی ساختاری میان بخشهای متولی تولید و مصرف انرژی، وزارت نفت و وزارت نیرو، توضیح می‌دهد که بخش عمده برق کشور با گاز تولید می‌شود و این وابستگی متقابل، مدیریت یکپارچه را ضروری کرده است. او یادآور می‌شود که وزارت نیرو هم‌زمان باید برق تولید کند و از مردم بخواهد کمتر مصرف کنند؛ نقشی دوگانه که ذاتاً متعارض است و مانع سیاست‌گذاری مؤثر در مدیریت مصرف می‌شود.

به گفته او، سازمان مدیریت انرژی دو مسئولیت بنیادین دارد:

1. مدیریت مصرف و کاهش شدت انرژی با ابزارهای سیاستی نوین و رویکردی مبتنی بر «منطقی‌سازی مصرف».
2. هماهنگ‌سازی میان تامین انرژی و میان وزارتخانه‌ها تا تصمیمات در حوزه برق، گاز و سوخت، به‌صورت یکپارچه و هم‌زمان اتخاذ شود.

پیچیدگی ذی‌نفعان و شکل‌گیری تعادل‌های نادرست

مروتی ریشه بسیاری از نابسامانی‌های امروز انرژی را در تعادل‌های نادرست میان گروه‌های مختلف ذی‌نفع می‌داند. او توضیح می‌دهد که هر بخش، تصمیماتی گرفته که در مقیاس خرد معقول بوده اما در تصویر کلان، مجموعه‌ای از ناکارآمدی‌ها ایجاد کرده است. نمونه بارز این وضعیت را در کشاورزی می‌بیند:

برق ارزان >> حفر چاه عمیق >> استخراج بی‌رویه آب >> گسترش سطح زیر کشت>> تولید بیش‌از بهینه>> زیان کشاورزان.

او تأکید می‌کند که حتی خشک شدن بخشی از منابع آبی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه و مثال‌هایی همچون تخلیه کامیون‌های سیب در این ناحیه مصداقی از مساله فوق است که ریشه در انرژی ارزان دارد. به باور او، انرژی ارزان اقتصاد را از مسیر بهینه منحرف کرده و در بسیاری از زمینه ها، وضعیت را به سطحی رسانده که بالاتر از ظرفیت محیط ‌زیست و توان بازار است.

اصلاح قیمت انرژی؛ مسئله‌ای سیاسی پیش از آن‌که اقتصادی باشد

مروتی بر این نکته تأکید می‌کند که مقاومت ذی‌نفعان، اصلاح قیمت‌گذاری انرژی را به‌شدت دشوار کرده است؛ صنایع شکل‌گرفته بر پایه انرژی ارزان، بخش کشاورزی، صنایع فولاد و پتروشیمی، خانوارها و حتی مناطق مختلف کشور منافع متعارضی دارند که البته باید به درستی به آن توجه و در مورد آن تدبیر کرد. به همین دلیل، اصلاح قیمت انرژی، فراتر از یک بهینه سازی اقتصادی، یک میدان سیاسی بزرگ است.

او یادآور می‌شود که نگاه بخشی‌نگر طی دهه‌های گذشته موجب سرمایه‌گذاری‌های نادرست، غفلت از استانداردسازی ساختمان‌ها، ضعف در بهینه‌سازی تجهیزات و عدم توسعه کافی ظرفیت تولید شده است. این روند، مصرف را شتاب‌داده اما تولید را عقب نگه‌داشته و وضعیت «ناترازی انرژی» را رقم زده است.

یارانه انرژی؛ توزیعی معکوس و ناعادلانه

مروتی یکی از مهم‌ترین آثار جانبی سیاست انرژی را توزیع ناعادلانه یارانه‌ها می‌داند. او می‌گوید برخلاف نیت خیر دولت‌ها، یارانه انرژی بیشتر نصیب اقشار پردرآمد شده است، زیرا استفاده از حامل‌های انرژی نیازمند تجهیزات و سرمایه اولیه است. در نتیجه، فردی در مناطق محروم سهم اندکی از یارانه می‌برد اما خانوارهای مرفه با چند خودرو و تجهیزات متعدد، بیشترین بهره را می‌گیرند.

ویژگی‌های لازم برای رهبر اصلاحات انرژی

به باور مروتی، فرد متولی اصلاحات باید سه ویژگی کلیدی داشته باشد:

1. فهم عمیق اقتصادی و شناخت دقیق مسئله انرژی
2. توان مدیریت سیاسی و همراه‌سازی ذی‌نفعان
3. جسارت و اراده ورود به میدان

او هشدار می‌دهد که اصلاحات انرژی ناگزیر برخی را متضرر می‌کند، بنابراین باید برای هر بخش – صنعت، کشاورزی، خانوار و پتروشیمی – بسته‌های حمایتی جداگانه طراحی شود تا تغییرات قابل اجرا و قابل پذیرش باشند.

ارزیابی سقاب‌اصفهانی

مروتی با اشاره به تجربه سقاب‌اصفهانی در دولت‌های مختلف، می‌گوید او توانسته با تکیه بر حمایت تیمهای کارشناسی، ارتباط مؤثر با سطوح عالی ایجاد کند و تیم‌های متخصص را در کنار هم قرار دهد. به باور او، ضمن اذعان به ضعف تحصیلات مرتبط سقاب‌اصفهانی در حوزه انرژی، به‌دلیل سال‌ها تعامل با کارشناسان مرتبط، ممارست و کار مستمر در این حوزه، به بینش اقتصادی قابل‌اتکایی رسیده است.

او می‌افزاید این تجربه، در کنار توان سیاسی و قدرت اقناع‌سازی، نشان می‌دهد سقاب‌اصفهانی مسئله انرژی را جدی فهمیده و برای اصلاح آن انگیزه و جسارت لازم را دارد؛ و همین امر او را به انتخابی مناسب برای ریاست سازمان مدیریت انرژی تبدیل می‌کند.